Ingrijpen bij racisme binnen je eigen ‘bubbel’
Hoe werkt dat en wat kunnen verschillende stakeholders hierin doen?
Stel je voor: je zit op een verjaardagsfeestje of op een zonnig terras en een van je vrienden maakt een racistische opmerking. Wat doe je dan? Ondanks dat de afgelopen jaren de aandacht voor racisme in Nederland enorm is gegroeid, blijft het bespreekbaar maken van het thema nog steeds lastig. In het bijzonder het bespreekbaar maken van racisme in privésituaties is lastig, zoals in vriendengroepen, in familiekringen, of op de sportclub (de eigen ‘bubbel’). In dit rapport wordt de vraag beantwoord hoe racisme laagdrempelig bespreekbaar kan worden gemaakt binnen de eigen ‘bubbel’.
Uit eerder Nederlands onderzoek blijkt dat 59 procent van de plegers van anti-Zwart racisme mensen in hun omgeving hebben die – soms tot vaak – negatief praten over Zwarte Nederlanders. Binnen deze groep geeft 55 procent aan dat – soms tot vaak – beledigende ‘grappen’ over Zwarte Nederlanders worden gemaakt (Wolff et al., 2021). En ook andere groepen maken dit regelmatig mee, zoals moslims, Roma en Sinti en joden (zie deze handreiking voor meer cijfers).
Omstanders activeren
Het is van belang dat er handvatten en instrumenten komen die ingezet kunnen worden om binnen deze eigen ‘bubbel’ racistische uitlatingen en gedragingen bespreekbaar te kunnen maken. Dat wil zeggen dat mensen gestimuleerd worden om elkaar aan te spreken op het racistische gedrag als zijnde een actieve ‘bystander’. Movisie heeft daarom in opdracht van het ministerie van SZW een onderzoek gedaan hiernaar en onder meer in kaart gebracht hoe je mensen in de privésfeer kan stimuleren om in te grijpen bij racisme. Uit het onderzoek blijkt dat om te zorgen dat mensen als omstander ingrijpen bij racisme in hun eigen omgeving het volgende nodig is: (1) mensen moeten racisme leren herkennen, (2) mensen moeten gemotiveerd worden om in te grijpen (onder meer door empathie voor slachtoffers te krijgen en door sociale normen), (3) mensen moeten vaardigheden leren om in te grijpen en (4) ze moeten er vertrouwen in krijgen dat ze die vaardigheden kunnen toepassen. Dit zijn de werkzame mechanismen om omstanders te activeren om in te grijpen bij racistisch of ander grensoverschrijdend gedrag.
Gisteren kwam gravin van Oranje Eloise in het nieuws omdat zij ingreep toen ze op een terras racistische uitlatingen hoorde. In scène gezet of niet, racisme komt vaak voor in allerlei soorten en maten, zegt Hanneke Felten, Movisie-onderzoeker naar het effectief bestrijden van discriminatie. ‘Het is cruciaal dat mensen ingrijpen. Als je ziet dat andere mensen ingrijpen, dan doe je dat zelf ook sneller. Mensen zijn toch kuddedieren’, stelt Felten. ‘Uit onderzoek blijkt alleen dat mensen het vaak moeilijk vinden om in te grijpen, uit angst voor de reactie van een ander.’
Goed voorbeeld doet volgen
Daar had de gravin minder last van. Gelukkig, zegt de onderzoeker. ‘Voor twintigers die haar op sociale media volgen is dit een heel belangrijk voorbeeld. Zij stelt daarmee de sociale norm van ingrijpen in dit soort situaties.’ Goed voorbeeld, doet dus echt volgen? Felten: ‘Inderdaad. Als jouw rolmodel, diegene waarnaar jij opkijkt en waarin je jezelf herkent ingrijpt, dan wordt dat de norm.’
Waarom inzetten op omstanders?
Regelmatig vervelende opmerkingen te horen krijgen vanwege je huidskleur of je afkomst, betekent veel stress voor de slachtoffers. Gediscrimineerd worden tast ook de gezondheid aan. Als slachtoffer is het daarom lastig om steeds op je strepen te moeten gaan staan als je gediscrimineerd wordt. Dit vraagt enorm veel energie en aandacht en die hebben slachtoffers lang niet altijd.
In dit onderzoek lees je hoe je als omstander op een constructieve manier kan ingrijpen als je getuige bent van racisme in de privésfeer, bijvoorbeeld op de sportclub, bij familie en vrienden, of op school. We beschrijven wat volgens de literatuur de beste manieren zijn van ingrijpen, waarom ingrijpen zo belangrijk is en wat het lastig maakt. Ook gaan we in op welke concrete Nederlandse interventies ‘(omstanderstrainingen’) er voor handen liggen om omstanders te leren ingrijpen.
Kansrijke omstandersinterventies
In het rapport staan zes interventies beschreven die kansrijk zijn om omstanders te activeren. Deze interventies zijn kansrijk omdat deze voor zover bekend de werkzame mechanismen gebruiken die bekend zijn uit de wetenschappelijke literatuur. Het gaat om Playground Heroes van de Open Universiteit, Gelijk=Gelijk? van Diversion, Speaking-Up van Sex Matters, Omstandersinterventieworkshops door Fairspace, de Bystandertraining door Echo en Met andere Ogen, inclusieroute van Critical Mass. Echter, zo wordt geconcludeerd in dit rapport, is er nog wel meer onderzoek nodig om meer te weten over het effect van deze interventies en de omstandigheden (en randvoorwaarden) waaronder deze werken.
