Het literatuuronderzoek heeft als titel Ik hoor er (niet) bij. Astrid van der Kooij leidde het onderzoek. Ze bracht in samenwerking met Esther Schrijver van Movisie en ervaringsdeskundigen, professionals en wetenschappers in kaart wat er te vinden is over eenzaamheid onder mensen met een verstandelijke beperking, en hun naasten.  

Eenzaamheid komt ten minste twee keer zo vaak voor onder mensen met een verstandelijke beperking

Omvang van het probleem 

Eenzaamheid komt ten minste twee keer zo vaak voor onder mensen met een verstandelijke beperking. Het begint vaak al op kinderleeftijd, wordt vervolgens chronisch en versterkt allerlei andere problemen. Naasten van mensen met een verstandelijke beperking kunnen door de intensieve zorg in sociaal isolement raken.   

Aard van het probleem 

Dat eenzaamheid zo vaak voorkomt heeft volgens de onderzoeken te maken met drie factoren die specifiek zijn voor deze groep en die elkaar wederzijds beïnvloeden:  

1. de verstandelijke beperking; 
2. de beperkte mogelijkheden voor ontmoeting en het ontwikkelen van sociale vaardigheden; 
3. de houding van de samenleving.  

Deze oorzaken nemen met zich mee dat de kennis die beschikbaar is over eenzaamheid onder de algemene bevolking niet zonder meer toepasbaar is op mensen met een verstandelijke beperking. Voor de Nederlandse situatie wordt vaak gewezen op twee extra oorzaken. Ten eerste, de gevolgen van de extramuralisering. Het streven om mensen een goed leven te bieden buiten de muren van de instellingen heeft - onbedoeld - ook bijgedragen aan een toename van eenzaamheid. Ten tweede de veranderde relatie tussen mensen met een verstandelijke beperking en hun professionele begeleiders. De nadruk is sterk komen te liggen op professionele distantie en minder op het smeden van een persoonlijke band. Daarnaast hebben de professionals de opdracht meegekregen om de zelfredzaamheid van mensen met een verstandelijke beperking te vergroten. Dit heeft ook invloed gehad op gevoelens van eenzaamheid.

Lees het digitale tijdschrift Meedoen en erbij horen

Oplossingsrichting 

Een effectieve aanpak houdt rekening met oorzaken en factoren die specifiek zijn voor mensen met een verstandelijke beperking. Het aanpakken van eenzaamheid vraagt daarom niet om een enkele interventie, maar om een programmatische aanpak met meerdere interventies, die aansluiten bij deze drie factoren en hun onderlinge wisselwerking.  

Een belangrijk aandachtspunt vormen de sleutelmomenten in iemands leven: juist bij kinderen en volwassenen met een verstandelijke beperking verdwijnen eerdere opgedane vriendschappen bij het veranderen van school of woonplek heel gemakkelijk. Behoud van contact vraagt aandacht en inspanning van de mensen om hen heen. De rol van de professional is hierbij van groot belang. Zij moeten zijn toegerust in het leggen van verbindingen, ondersteunen van relaties en bijdragen aan het gevoel ertoe te doen. 

Diverse aanbevelingen 

Het onderzoek doet diverse aanbevelingen voor de eerstvolgende stappen: het verzamelen van meer kennis, het zicht krijgen op beloftevolle interventies en het ontwikkelen van handvatten voor professionals.