Stigma en discriminatie bij een verstandelijke beperking verminderen: 5 tips uit de wetenschap
Mensen met een verstandelijke beperking krijgen op tal van manieren te maken met vooroordelen, stereotype beelden, stigmatisering en discriminatie. Ze worden bijvoorbeeld gepest op school, op straat nagekeken of getreiterd op de werkvloer. Discrimineren, marginaliseren en stigmatiseren van mensen met een beperking wordt ook wel ‘validisme’ genoemd. Maar wat werkt er in het tegengaan van validisme bij mensen met een verstandelijke beperking? Voor antwoord op deze vraag hebben onderzoekers van Movisie meer dan 100 wetenschappelijke studies bekeken. Daaruit is de publicatie ‘Validisme aanpakken ten aanzien van mensen met een verstandelijke beperking’ voortgekomen. Een must voor iedereen die professioneel of privé met mensen met een verstandelijke beperking te maken heeft - of krijgt. Op basis van dit rapport formuleren de onderzoekers vijf tips die helpen bij het verminderen van validisme. Deze kunnen worden toegepast in persoonlijke interacties of op scholen en bedrijven.
Validisme bij mensen met een verstandelijke beperking
Met een persoon met een verstandelijke beperking bedoelen we iemand met een IQ van maximaal 75. Dit beïnvloedt het cognitief vermogen en adaptieve vaardigheden van een persoon. Het gaat om mensen met een lichte, matige, ernstige en diepe verstandelijke beperking. Met de term ‘verstandelijk’ wordt onderscheid gemaakt ten opzichte van andere typen beperkingen, zoals een fysieke beperking of een psychische kwetsbaarheid. In eerder verschenen rapporten van Movisie is ook onderzoek gedaan naar wat helpt bij het verminderen van validisme bij mensen met een fysieke beperking en bij mensen met een psychische kwetsbaarheid. Dit nieuwe rapport over mensen met een verstandelijke beperking is tot stand gekomen om een zo breed mogelijk beeld te schetsen over het verminderen van validisme bij verschillende soorten beperkingen, waartoe ook mensen met een verstandelijke beperking horen.
Bekijk direct het volledige rapport (pdf)
Toegankelijkere versie
Dit is een versie van het rapport die toegankelijker is voor mensen die zelf een verstandelijke beperking hebben om te lezen. De verschillende manieren om discriminatie aan te pakken zijn duidelijk beschreven en bij elke aanpak een plaatje, dat de tekst verduidelijkt.
Tip 1: Positieve ontmoetingen met mensen met een verstandelijke beperking
Het spreekwoord ‘bekend maakt bemind’ is zeer toepasselijk. Een bekende methode die helpt om vooroordelen te verminderen is namelijk door positieve ontmoetingen te organiseren tussen mensen met en zonder verstandelijke beperking. Op die manier leer je de mensen over wie je een vooroordeel hebt écht kennen. Die ontmoetingen kunnen plaatsvinden op scholen en in bedrijven waar mensen met en zonder beperking elkaar tegenkomen en met elkaar samenwerken. Een andere optie is door bijvoorbeeld ervaringsdeskundigen uit te nodigen om in gesprek te gaan met leerlingen of medewerkers over hoe het is om met een verstandelijke beperking te leven, waarbij ook de positieve ervaringen van iemand aan bod komen, maar ook waar iemand tegenaan loopt in het dagelijkse leven.
Een cruciale voorwaarde volgens de wetenschap is hierbij wel dat de kwaliteit van het contact zwaarder weegt dan het contact op zichzelf. Met name wanneer een ontmoeting met iemand positief is kunnen vooroordelen verminderen.
Tip 2: Ontmoetingen via media
Soms is het niet mogelijk om iemand ‘face-to-face’ te leren kennen. Een uitkomst hiervoor is het ontmoeten van iemand met een verstandelijke beperking via de media. Door regelmatig tv-series, films en documentaires te bekijken kan je ook mensen leren kennen die een verstandelijke beperking hebben. Dit draagt volgens onderzoek positief bij aan het veranderen van de houdingen die mensen hebben ten aanzien van mensen met een verstandelijke beperking. Het is daarbij wel belangrijk dat de mediabeelden een zo realistisch en positief mogelijk beeld schetsen van de personen met een verstandelijke beperking en ook geen medelijden proberen op te wekken. Dat werkt juist averechts.
Het onrecht dat mensen ervaren door hun beperking mag wel aan bod komen. Echter moeten die beelden er niet op gericht zijn om mensen te vertellen hoe zij zich dan zouden moeten gedragen. Wanneer beelden belerend overkomen zijn mensen juist minder snel geneigd om hun houding te veranderen.
Tip 3: Denkbeeldig contact
Een andere vorm van contact met een persoon met een verstandelijke beperking is denkbeeldig contact. Hierbij beeld je alleen in dat je contact hebt met iemand met een beperking. Bijvoorbeeld door je een paar minuten voor te stellen dat je een korte maar positieve interactie hebt met elkaar. Het inbeelden van een positief contact zorgt ervoor dat je een humaner beeld vormt over de ander. Het effect van denkbeeldig contact is volgens onderzoek nog sterker wanneer dit wordt gecombineerd met andere methoden zoals het delen van kennis en ontmoetingen (via media) met mensen met een verstandelijke beperking.
Waarom werkt contact?
Een verklaring voor waarom de verschillende vormen van contact zo goed kunnen werken is doordat het inleving en empathie vergroot. Doordat mensen iemand met een verstandelijke beperking echt leren kennen, gaan ze inzien dat diegene hele soortgelijke behoeftes en emoties heeft. Hierdoor kunnen ze zich beter in de ander inleven en verminderen vooroordelen.
Tip 4: Duidelijke sociale normen stellen
Bij sociale normen gaat het om wat mensen denken dat normaal is of ‘hoe het hoort’. Wanneer mensen denken dat discriminatie volgens de sociale norm niet hoort of niet mag, gaan mensen ook minder discriminerend gedrag vertonen. Andersom geldt dat wanneer discriminatie niet wordt afgekeurd, dat mensen ook niet minder discrimineren. Autoriteitspersonen of personen met status spelen een belangrijke rol bij het beïnvloeden van de sociale norm. Denk bijvoorbeeld aan leidinggevenden op de werkvloer, docenten maar ook het beleid dat wordt gevoerd in een organisatie. Wanneer zij ondubbelzinnig de inclusie van mensen met een verstandelijke beperking omarmen kan dit ook leiden tot meer acceptatie over de gehele linie. Als werkgever zijnde kan het dan ook helpen om inclusie vast te leggen in het beleid en bijvoorbeeld ook te uiten op websites en in vacatures.
Tip 5: Kennis verbreden over verstandelijke beperkingen
Het opdoen van meer kennis over mensen die ‘anders’ zijn dan jijzelf kan eraan bijdragen dat vooroordelen afnemen. Mensen weten vaak niet goed wat een verstandelijke beperking nou echt inhoudt. Leren over een beperking en wat daarbij komt kijken kan er dan voor zorgen dat misvattingen die er zijn verdwijnen. Wel is het zo dat het opdoen van kennis vooral positief is wanneer dit wordt gecombineerd met contactmomenten met iemand met een verstandelijke beperking.
