Vijf tips voor gemeenten om publieke plekken inclusiever te maken

Thuisgevoel lijkt op het eerste gezicht iets persoonlijks, iets dat moeilijk te vangen is in beleid. Toch is het gevoel van ‘jezelf kunnen zijn’, vertrouwdheid en veiligheid in de eigen omgeving essentieel voor het welzijn van inwoners. Het draagt bij aan sociale samenhang, mentale gezondheid en betrokkenheid bij de buurt. Movisie combineerde veldobservaties, straatinterviews en gesprekken met professionals en bewoners in twee wijken van Capelle aan den IJssel met bestaande theorie over publieke ruimte en inclusie. De resultaten laten zien hoe publieke plekken, van winkelcentrum tot buurtplein, het dagelijks leven van mensen kleuren en beïnvloeden.

Betekenisvolle plekken: meer dan fysieke ruimte

In de praktijk blijken het vaak alledaagse plekken te zijn die van betekenis zijn voor inwoners: een supermarkt waar je altijd een praatje kunt maken, een bankje in het park, een levendig wijkpunt waar activiteiten plaatsvinden. Zulke plekken bieden meer dan alleen een fysieke functie. Ze maken het mogelijk om elkaar te ontmoeten, jezelf te uiten en deel te nemen aan het sociale leven. Als deze plekken inclusief zijn ingericht, kunnen ze bijdragen aan meer gelijkwaardige deelname aan de samenleving. Dat vraagt om bewuste keuzes in beleid én ontwerp.

Vijf praktische tips voor gemeenten

De publicatie sluit af met vijf concrete tips voor gemeenten die werk willen maken van inclusieve publieke plekken en het versterken van thuisgevoel onder inwoners: 

1. Breng in kaart waar de behoefte van inwoners ligt

Onderzoek waar informele ontmoetingen plaatsvinden en wat behoeftes zijn. Waar zijn de sociale ruimtes, bijvoorbeeld op straat, de supermarkt, het voetbalveld en het buurthuis – en hoe ‘doen mensen daar gemeenschap’? Bekijk hoe inwoners de publieke ruimte gebruiken en hoe je hier als gemeente bij kunt ondersteunen. Trek de wijk in, ga bijvoorbeeld een keer werken bij een buurtcentrum, wijkservicepunt, buurthuis of koffietentje en knoop een gesprek aan. Ga boodschappen doen, naar de bibliotheek, horecagelegenheden of sportcentra. Op deze manier kun je de geleefde ervaringen ophalen en zelf participeren door even ‘te leven’ zoals buurtbewoners. Ga ook in gesprek met mensen die weten wat er in de buurt speelt, zoals wijk- of buurtcoaches, jongerencoaches en sleutelpersonen. 

2. Creëer samen met inwoners inclusieve én diverse ontmoetingsplekken

Op basis van de gesprekken en observaties kun je samen met inwoners bestaande ontmoetingsplekken versterken en/of investeren in nieuwe ontmoetingsplekken. Zorg ervoor dat ontmoetingsplekken toegankelijk zijn voor iedereen, ongeacht sociaaleconomische achtergrond, leeftijd of culturele identiteit. Het is belangrijk dat deze plekken een gevoel van inclusiviteit uitstralen en ruimte bieden voor alle groepen in de samenleving om met elkaar in contact te komen. Tegelijkertijd is het belangrijk ruimte te laten voor eigen, veilige plekken waar groepen kunnen samenkomen en herkenning vinden bij elkaar. Dit versterkt het kunnen en durven aangaan van contact met anderen buiten de eigen kring. 

3. Versterk de verbinding binnen en tussen verschillende gemeenschappen

Investeer in de onderlinge verbinding binnen en tussen groepen en versterk hiermee sociale cohesie. Dit kan door inclusieve beleidsmaatregelen en het stimuleren van interculturele uitwisseling. Bijvoorbeeld door het organiseren van gezamenlijke activiteiten en het bevorderen van wederzijds begrip. Daarbij is het van belang om vanuit intersectioneel perspectief of kruispuntdenken te werk te gaan. Het diversiteitsvlechtwerk helpt om de complexiteit en vervlechting van diversiteitsfactoren te zien. Dit voorkomt het platslaan van diversiteit tot hokjes of doelgroepen. 

4. Ondersteun lokale initiatieven en vrijwilligerswerk

Wijkpunten en buurtcentra draaien vaak op vrijwilligers en bieden een sociaal vangnet voor verschillende groepen. Gemeenten kunnen deze initiatieven ondersteunen door middelen, faciliteiten en erkenning te bieden, en door vrijwilligers te betrekken bij de besluitvorming over de inrichting en ontwikkeling van publieke ruimtes. Investeer hiervoor in langdurige relaties met verschillende groepen inwoners om zicht te houden op de behoeftes en het vertrouwen te versterken. 

5. Evalueer en monitor de effectiviteit van sociale ontmoetingsplekken

Het is belangrijk dat gemeenten niet alleen plekken creëren, maar ook actief monitoren of deze daadwerkelijk bijdragen aan de sociale cohesie en het gevoel van welzijn bij bewoners. Dit kan door bijvoorbeeld bewoners te betrekken bij het evalueren van de publieke ruimte en feedback te verzamelen over wat werkt en wat verbeterd kan worden. Het lemniscaat Ervaringskennis in beleid biedt hier handvatten voor.
 

De volledige publicatie Ruimte maken voor thuisgevoel biedt verdieping op bovenstaande inzichten én meer praktijkvoorbeelden en theorie om als gemeente concreet aan de slag te gaan.