Wat vinden zorgmedewerkers van cultuursensitief werken?

Kwalitatief onderzoek naar de meerwaarde van inclusieve en cultuursensitieve langdurige zorg

De zorgsector kampt met grote tekorten. Organisaties die cultuursensitief werken, lijken hier minder last van te hebben. Personeel werkt daar namelijk met veel plezier. Dat is één van de voordelen van inclusieve en cultuursensitieve zorg, blijkt uit nieuw onderzoek van de Vrije Universiteit en Movisie.

Cultuursensitief werken en inclusief beleid zorgen ervoor dat werknemers meer plezier hebben in hun werk. Ook is de zorg beter afgestemd op de behoeften van cliënten en zijn naasten en vrijwilligers beter betrokken. Maar hoe geef je als organisatie cultuursensitief werken vorm en wat zijn werkzame elementen volgens zorgverleners zelf? Deze vragen stonden centraal tijdens het kwalitatieve onderzoek van Movisie en de VU, waarin zorgverleners hun ervaringen met inclusief en cultuursensitief werken delen.    

Uit het onderzoek komt naar voren dat organisaties cultuursensitief werken kunnen versterken met een diverse werkvloer, culturele elementen in de inrichting en aandacht voor culturele gewoonten en rituelen. De benadering en communicatiestijl ondersteunen persoonsgerichte zorg waarbij zorgverleners rekening houden met de unieke behoeften en voorkeuren van cliënten. Kennis, vaardigheden en een open houding van zorgverleners zijn hierbij essentieel. Net als aandacht voor diversiteit binnen culturen en voor persoonlijke voorkeuren (culturele competentie).

Download het rapport Professionaliteit te allen tijde (pdf)

Wat hoort bij cultuursensitief werken?

Bij cultuursensitief werken gaat het om persoonsgerichte zorg, culturele kennis en respect, en een open, reflectieve houding. Ook is er in de organisatie aandacht voor anti-discriminatie, diversiteit en inclusie. Het is nuttig als zorgverleners uit eenzelfde cultuur komen als hun cliënten, maar het is niet vereist. Wat wél cruciaal is, is inclusief leiderschap, waarbij managers medewerkers actief ondersteunen en diverse behoeften erkennen. Als zorgteams en ondersteunend personeel elkaar onderling erkennen, vermindert dit conflicten en zorgt het voor een familiaire werkcultuur.

Werkplezier

Cultuursensitief werken levert zoveel op omdat medewerkers het zien als iets dat zowel de kwaliteit van zorg als de kwaliteit van werken bevordert. Zorgverleners ervaren een sterker gevoel van ‘thuis zijn’ binnen cultuursensitieve organisaties, wat hen in staat stelt zichzelf te zijn. Onderdelen van hun sociale identiteit, die in reguliere zorginstellingen vaak als afwijkend worden gezien, krijgen hier juist respect en erkenning. Uit het onderzoek blijkt niet dat een betere kwaliteit van werken leidt tot verminderd verzuim of personeelsgebrek. Deelnemers aan het onderzoek vertelden wel dat op de meeste werkplekken een hoog werkplezier heerst en dat er doorgaans voldoende personeel beschikbaar is om diensten over te nemen, met op sommige locaties zelfs wachtlijsten.

'Zorgverleners ervaren de dankbaarheid van naasten als een belangrijke bron van voldoening'

Familiegevoel

Familiegevoel is essentieel voor werkplezier in de zorg, zowel onder zorgverleners als in het contact met cliënten en hun naasten. Mensen voelen zich sterker verbonden met elkaar bij informele en persoonlijke omgang tussen collega’s en cliënten. Zorgverleners ervaren de betrokkenheid en dankbaarheid van naasten als een belangrijke bron van plezier en voldoening in hun werk. Familieleden van cliënten, vooral degenen met een migratieachtergrond, voelen vaak een sterke verantwoordelijkheid, waardoor zij actief betrokken zijn bij de zorg voor hun naasten.

Jezelf mogen zijn en geen discriminatie 

De mogelijkheid om jezelf te zijn en daar de ruimte voor te krijgen, is essentieel voor het werkplezier van zorgverleners. Deze authenticiteit bevordert zelfreflectie, vergroot het inlevingsvermogen en versterkt het welzijn van zorgverleners. Dit alles heeft een positieve invloed op de kwaliteit van de zorg die zij leveren. De zorgverleners noemen het niet ervaren van discriminatie als een belangrijke factor voor het ervaren van werkplezier en voor het leveren van een goede kwaliteit.

Uitdagingen en belemmeringen

Cultuursenstief werken levert organisaties, medewerkers én cliënten met hun naasten dus veel op. Maar er zijn ook uitdagingen. Zo hebben familieleden van cliënten vaak hoge verwachtingen van zorgverleners. Dit vraagt veel van het personeel, zeker gezien de intensieve zorgbehoeften binnen de langdurige zorg. Het is nodig om realistische verwachtingen te scheppen en om duidelijke afspraken te maken. Een andere uitdaging is het stellen van grenzen. Cultuursensitief werkende zorgverleners zijn intrinsieke gemotiveerd om optimaal voor cliënten te zorgen. Deze toewijding kan leiden tot overbelasting en het vervagen van werk-privégrenzen bij deze zorgverleners.

Tips voor zorgorganisaties

  • Diversiteit op management- en bestuursniveau. Diversiteit op de werkvloer wordt steeds meer gewaardeerd en in cultuursensitieve instellingen gewaarborgd. Dit blijft op management- en bestuursniveau achter. Een divers samengesteld leiderschapsteam kan beter inspelen op de behoeften van de cliënten (diverse zorgpopulatie) en zorgverleners. Het bevordert inclusiviteit, leidt tot innovatievere besluitvorming en zorgt voor een representatieve afspiegeling. Bovendien dragen diverse perspectieven bij aan het ontwikkelen van beleid dat effectiever aansluit bij verschillende culturele en sociaaleconomische groepen. 
  • Platte managementstructuren. Deze kunnen bijdragen aan meer gelijkwaardigheid tussen leidinggevenden en medewerkers. In cultuursensitieve zorgorganisaties is de mindset van leidinggevenden essentieel. Het is belangrijk dat leidinggevenden zichtbaar zijn voor medewerkers, dat ze hun ontwikkeling faciliteren en cultuursensitief werken en tegengaan van discriminatie en racisme ondersteunen.
  • Betrek cliënten en naasten/familie in de beleidsontwikkeling. Zelforganisaties van mensen met een migratieachtergrond (zoals NOOM) worden vaak benaderd door reguliere zorginstellingen. Hoewel instellingen soms subsidies ontvangen om problemen van mensen in gemarginaliseerde gemeenschappen aan te pakken, houden zij toch onvoldoende rekening met de specifieke behoeften en wensen van deze gemeenschappen. Uit het onderzoek blijkt dat familieleden, met name in diversiteitsensitieve zorginstellingen, vaak het gevoel hebben dat ze onvoldoende worden betrokken bij het besluitvormingsproces. Hierdoor kan de zorg niet voldoende aansluiten bij hun wensen en behoeften.
  • Feedbackcultuur, zelfreflecties en intervisie. Structurele intervisie en dagelijkse reflectiemomenten kunnen een vaste plek krijgen in werkroutines. Bijvoorbeeld tijdens de overdracht tussen diensten. Voor reflectiemomenten is het volledige zorgteam belangrijk, inclusief niet-zorgspecifieke medewerkers zoals keuken-, schoonmaak-  en dagbestedingspersoneel. Het regelmatig inplannen van deze momenten biedt verschillende voordelen. Het bevordert onder meer een open cultuur van zelfbewustzijn en continue professionele ontwikkeling (reflexiviteit, culturele competentie). Door dagelijkse ervaringen te delen en te analyseren, kunnen zorgverleners inzichten krijgen in hun eigen handelen, patronen van interactie herkennen en strategieën ontwikkelen voor het omgaan met complexe of uitdagende situaties (antiracisme, tegengaan van discriminatie). Dit is essentieel in een sector waar persoonlijke en culturele factoren vaak een belangrijke rol spelen in de zorgrelatie.
  • Versterk culturele diversiteit en kennisontwikkeling in de zorg. Het is belangrijk dat iedereen zichzelf kan zijn in de zorg. Er is ruimte nodig voor verschillende achtergronden en overtuigingen, met behoud van een inclusieve werkomgeving. Daarbij is het nodig om praktische handvatten te bieden, gericht op het versterken van kennis over diversiteit en cultuursensitief werken. Zie bijvoorbeeld deze pagina van KIS over intercultureel vakmanschap.
  • Ontwikkel heldere protocollen en richtlijnen rond discriminatie. Zorg voor duidelijke aanpakken met specifieke stappen voor het identificeren, bespreken en rapporteren van discriminerend gedrag, zowel door cliënten als collega’s. Zo draag je als organisatie bij aan een veilige en respectvolle werkomgeving. Lees hier meer over hoe je discriminatie op de zorgvloer kan herkennen en passend kan reageren.

Download de volledige publicatie