Opbouwwerkers die in Zuid-Limburg ontredderde geëvacueerden aan onderdak helpen. Of energiecoaches die radiatorfolie aanbrengen bij kwetsbare ouderen. Het zijn voorbeelden die laten zien hoe de klimaatcrisis het sociaal werk binnen sijpelt. Hoe kan het sociaal werk haar rol pakken in de klimaatcrisis? Movisie biedt twee nieuwe publicaties over dit item. Door: Tea Keijl Kwetsbaren hardst geraakt Tegelijkertijd raakt de klimaatcrisis de meest kwetsbare mensen het hardst. Niet alleen ver weg, zoals de droogte in de Hoorn van Afrika, maar ook in Nederland. Kuiper: ‘Dat zagen we afgelopen zomer bij de overstromingen. Ouderen, zieken en kinderen konden minder goed vluchten. Ook wonen mensen in kwetsbare posities vaker dichtbij snelwegen. De luchtvervuiling en geluidsoverlast brengen allerlei gezondheidsrisico’s met zich mee. En als je in een slecht geïsoleerde woning woont, is het in de winter koud en bij een hittegolf gevaarlijk warm.’ De groeiende ongelijkheid appelleert aan een van de kerntaken van het sociaal werk: het voorkomen van sociale onrechtvaardigheid. ‘Sociaal werk is een mensenrechtenberoep’, zegt Kuiper. ‘Je ziet dat politiserend werken aan een opmars bezig is. De klimaatcrisis maakt eens te meer duidelijk hoe onterechte verschillen door overheidsbeleid alleen maar groter worden. Het sociaal werk moet daarom óók gaan staan voor klimaatrechtvaardigheid.’ Koppelkansen De publicatie is verplichte kost voor alle sociaal werkers die hun vak inderdaad als een open beroep zien. Want in enkele pagina’s geeft het boekje een overzicht van alle relevante informatie over de klimaatcrisis en de energietransitie. Met concrete voorbeelden en aanknopingspunten laat de publicatie zien hoe professionals ermee aan de slag kunnen. Veel informatie heeft dus een dubbele waarde: voor de eigen kennis en om in te zetten bij het verbinden en mobiliseren van mensen, zoals bijvoorbeeld de impactmeter die onderzoeker en schrijver Babette Porcelijn samen met de TU Delft ontwikkelde. Kuiper: ‘Het kijken vanuit koppelkansen is essentieel: de gevolgen van bijvoorbeeld het energieneutraal maken van woningen, moet écht voordeel opleveren bij bewoners. Aktiegroep het Oude Westen is een mooi voorbeeld. Deze onafhankelijke organisatie is al sinds de jaren zeventig actief in Rotterdam. Bewoners hebben verduurzaming hier zelf geagendeerd. Doordat ze een fonds bereid hebben gevonden om zonnepanelen voor te financieren, konden ook huishoudens zonder spaargeld mede-eigenaar worden van een collectief zonnedak.’ Het is menens Kuiper benadrukt dat de klimaatcrisis vele kanten heeft en dat de rol van het sociaal werk dus ook breed tot uitdrukking kan komen. Ze ziet dat die rol zich vooralsnog toespitst op de energietransitie. Maar sociaal werkers kunnen zich bijvoorbeeld ook inzetten voor klimaatadaptatie: het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. ‘Je kunt denken aan projecten die zorgen voor meer groen en biodiversiteit in de buurt. Dat is ook weer een mooie koppelkans: mensen worden blij van de extra contacten in de buurtmoestuin, planten ruilen en postzegeltuiniertips uitwisselen.’ Het onlangs verschenen IPCC-rapport over klimaatverandering laat zien dat het menens is: er is onmiddellijke versnelling van mondiale klimaatactie nodig. Daarbij speelt ook het gedrag van mensen een rol. Binnen het sociaal werk zijn al veel energiecoaches actief: zij zorgen voor energiebesparing bij mensen én voor minder CO2-uitstoot. Tata Steel Zoals de voorbeelden laten zien, kunnen sociaal werkers hun agenderende, stimulerende en verbindende rol pakken. Daarnaast zijn zij expert in het ophalen van de stem van bewoners. Bewoners vanaf het begin betrekken, voorkomt ellende, stelt Kuiper. ‘Sociaal werkers kunnen burgerparticipatie vormgeven. Als mensen goed geïnformeerd zijn, serieus worden genomen en vroegtijdig betrokken zijn, voorkomt dat vertraging of mislukking van de energietransitie.’ Kuiper realiseert zich dat het ingewikkeld kan zijn voor sociaal werkers. Omdat er tegenstrijdige belangen zijn, zoals in het geval van de voor- en tegenstanders van windmolens. ‘Tata Steel is ook zo’n lastige situatie. Voor het klimaat en de gezondheid van omwonenden is duidelijk dat het schoner moet. Maar tegelijkertijd zijn er veel mensen voor hun inkomsten van Tata afhankelijk. Belangrijk is weer klimaatrechtvaardigheid: zorg ervoor dat mensen die hierdoor hun baan verliezen ander werk krijgen.’ Donut-economie Kuiper stelt opnieuw dat goede informatievoorziening belangrijk is in dit soort situaties. Dat is in eerste instantie een taak van de overheid, net als dat die de inwoners serieus moet nemen. En daar schuilt ook een gevaar in voor het sociaal werk, zegt ze. ‘Je moet als sociaal werker uitkijken dat je je niet voor het karretje van de gemeente laat spannen. Je moet niet de uitvoerder van de gemeente zijn, maar bijdragen aan een eerlijke en rechtvaardige energietransitie. Anders ontstaat er alleen maar meer wantrouwen naar de overheid, daar is Kuiper van overtuigd. ‘Het kan: een samenleving waarin iedereen gelukkig kan zijn en we binnen de mogelijkheden van de aarde blijven.’ Ze noemt de donut-economie van Kate Raworth als interessant model. ‘Het gesprek hierover voeren, er samen over nadenken, dat hoort ook bij het sociaal werk.’ Wat Kuiper betreft zouden sociaalwerkorganisaties voor dat debat ruimte moeten creëren. En ook op praktisch niveau valt er bij de organisaties nog wat te winnen. Een punt dat sociaal werkers vandaag al op kunnen pakken en dat verre van ingewikkeld is. ‘Ga eens na bij je eigen organisatie: liggen er wel zonnepanelen op het dak?’ Dit artikel is een bewerkte versie van het artikel van Tea Keijl dat eerder is verschenen op zorgwelzijn.nl. Eerlijke energietransitie ‘Sociaal werk moet staan voor klimaatrechtvaardigheid’ Voor Christine Kuiper, kenniswerker bij Movisie, is het logisch dat de rol van sociaal werk in de klimaatcrisis steeds groter wordt. ‘Een paar jaar geleden leken de energietransitie en de klimaatcrisis nog technologische en fysische kwesties. Maar mensen in kwetsbare posities krijgen als eersten te maken met de gevolgen van de klimaatcrisis, zoals energiearmoede of hittestress. Hoe meer je je verdiept in de gevolgen, hoe duidelijker het wordt dat deze crisis ook een sociale opgave is.’ Niet uitstellen Onlangs bracht Movisie een journalistiek onderzoek naar energiearmoede uit, met interviews over oorzaken, gevolgen en mogelijke oplossingen. Sociaal professionals, burgerinitiatieven en branche- en belangenorganisaties benadrukken dat we nu moeten werken aan oplossingen, omdat anders de consequenties niet te overzien zijn. In de andere publicatie Groen sociaal werk schrijft Christine Kuiper: ‘Sociaal werk is een ‘open’ beroep. Dat betekent dat sociaal werkers zich steeds afstemmen op de veranderende sociale context.’ In die context worden ongelijkheden schrijnender. ‘Op een plek wonen met schone lucht, zonnepanelen op het dak, je huis isoleren: het is vooral toegankelijk voor mensen met geld. En dan hebben zij ook nog mazzeltjes zoals subsidie en de verlaging van de accijnzen aan de pomp, waar vooral de hoge inkomens van profiteren.’ Vooral mensen met hoge inkomens profiteren van mazzeltjes zoals accijnsverlaging aan de pomp 36 37
RkJQdWJsaXNoZXIy OTE0NDk=