Samenwerking is de sleutel naar succesvolle respijtzorg

thuiszorg Ga aan de slag thuiszorg

Een op de vier mantelzorgers die lang en intensief zorgen voor een naaste is ernstig belast. Even op adem komen is voor deze mantelzorgers van groot belang om het vol te houden. Toch zien we dat maar dertig procent gebruik maakt van respijtzorg. Hoe kunnen meer mantelzorgers de weg naar respijtzorg vinden? Samenwerking tussen alle betrokkenen lijkt de sleutel voor succes. De tien lokale praktijken van In voor mantelzorg-thuis deden ervaring op door deze samenwerking te verstevigen. Wat heeft hier gewerkt?

Afstemmen wat je onder respijtzorg verstaat

Respijtzorg, wat is dat? De definitie is: een tijdelijke en volledige overname van zorg, met als doel de mantelzorger een adempauze te geven. We noemen het ook wel vervangende mantelzorg. Door af en toe vrij te zijn van mantelzorgtaken, kunnen mantelzorgers hun eigen leven beter in balans houden en de zorg voor hun naaste langer volhouden.

Mantelzorgers kennen het woord 'respijtzorg' en de mogelijkheden vaak niet. Daarom is het belangrijk om een goede definitie te communiceren. Ook bij professionals kan de term nog wel eens vragen oproepen. Bespreek daarom goed wat respijtzorg is en wat daar precies onder valt. In de praktijk denkt men vaak aan logeerzorg, maar er is meer. Ook dagbesteding en de aanwezigheid of hulp van een vrijwilliger zijn vormen van respijtzorg. Bekijk de infographic: Vormen van respijtzorg.

Vormen van respijtzorg

Uit de lokaal lerende praktijken van In voor mantelzorg-thuis blijkt dat het van belang is om als organisaties en professionals onderling af te stemmen welke vormen van respijtzorg onderdeel zijn van de samenwerking. In Land van Cuijk voeren leden van de werkgroep gesprekken met Wmo-consulenten: 'Ik denk dat zij de term respijtzorg anders uitgeleggen dan hoe wij hem gebruiken. Door deze gesprekken proberen we met de neus in dezelfde richting te wijzen.'

Daarnaast is het van belang om eerst samen bereik en diepgang te bepalen. Welke vraagstukken liggen er voor de wijk, gemeente of regio? Zijn er ook informele respijtmogelijkheden? Is het belangrijk om meer respijtmogelijkheden aan te bieden of om het bestaande aanbod laagdrempeliger te presenteren? Allemaal belangrijke vragen om onderling te bespreken voordat je aan de slag gaat met respijtzorg.

Wat werkt in de adempauze voor mantelzorgers

In de lokaal lerende praktijken van In voor mantelzorg-thuis is geëxperimenteerd met de samenwerking aan respijtzorg. Zo werkten organisaties samen om het aanbod aan en de toeleiding tot respijtzorg te versterken. Daarbij maakten ze gebruik van de piramide van respijtzorg, een model dat de stappen laat zien die de mantelzorger en zorgvrager doorlopen om tot daadwerkelijk ervaren respijteffect te komen. Denk daarbij aan zaken als: passend bij de leefstijl, vertrouwd voelen, beschikbaarheid en toegankelijkheid van informatie.

Weten wie wanneer van betekenis is

Bij respijtzorg zijn veel verschillende partijen betrokken. Verschillende wetten, geldstromen en belangen spelen een rol. De ervaring leert dat per gemeente of regio verschilt welke organisaties en personen betrokken zijn. Denk aan doorverwijzers, zoals de huisarts, het wijkteam of mantelzorgondersteuners. Maar ook aan aanbieders, zoals vrijwilligersorganisaties, de dagbesteding of een logeerhuis. Ook gemeente en zorgverzekeraars zijn aan zet. Elk van hen is op eigen wijze van betekenis voor de adempauze van mantelzorgers. Het klinkt misschien als een open deur, maar elkaar leren kennen blijkt van wezenlijk belang. De lokale praktijken die de tijd namen om van elkaar te weten wat zij doen en hoe zij bereikbaar zijn, merkten dat dit direct leidde tot een betere doorverwijzing voor mantelzorgers.

Kunnen mantelzorgers de weg vinden?

Dat er respijtzorgaanbod is, wil nog niet zeggen dat mantelzorgers het aanbod weten te vinden. In veel praktijken van In voor mantelzorg-thuis was samenwerken aan een betere informatievoorziening dan ook een belangrijk thema, bijvoorbeeld in Land van Cuijk: 'Als het voor ons al gissen is wat er aan aanbod is, dan zal dat voor cliënten helemaal moeilijk zijn. Ook vragen mantelzorgers vaak pas hulp als het water hen tot aan de lippen staat. Als je dan nog op zoek moet naar passende hulp, kan dat te veel zijn.'

Hoe zorg je voor zichtbaar aanbod?

Een aantal tips uit de lokaal lerende praktijken:

  • organiseer een korte training, door bijvoorbeeld Steunpunt Mantelzorg, aan medewerkers van het Wmo-loket of aan Wmo-medewerkers helpt om iedereen van dezelfde kennis over respijtzorg te voorzien;
  • maak een respijtwijzer, zowel in de vorm van een flyer als digitaal, om mantelzorgers te wijzen op de mogelijkheden;
  • laat mantelzorgers ook kennismaken met informele respijtmogelijkheden, die zijn voor hen minstens zo waardevol.

Samen mantelzorgers doorverwijzen

Goede toeleiding naar respijtzorg helpt mantelzorgers, zo laat de piramide van respijtzorg zien. Bij de toeleiding naar respijtzorg zijn verschillende professionals en organisaties betrokken. Zij hebben allemaal hun eigen werkwijze en administratieve processen. In 's-Hertogenbosch brachten ze aan de hand van een klantreis met elkaar in beeld wie wanneer bij de mantelzorger betrokken is. Daardoor werd duidelijk welke informatie ze van elkaar nodig hebben, wat ze aan wie moeten terugkoppelen en waar de overlap in het bevragen van de mantelzorgers zit. Ook werd inzichtelijk gemaakt welke communicatie nog ontbreekt richting de mantelzorgers.

Out of the box samenwerken: win-win

Respijtzorg is maatwerk. Het gaat erom dat je voor elk wat wils aanbiedt. De één geeft de voorkeur aan een vrijwilliger aan huis, de ander is gebaat bij logeren. Dat betekent dat er verschillende partijen nodig zijn om voldoende en passend aanbod te creëren. Het kan heel verhelderend zijn om buiten kaders te denken. Zo zocht een sportvereniging in Berkelland vanuit het transformatiefonds de samenwerking op met andere verenigingen omdat ze op zoek waren naar andere doelgroepen. Dat bood kansen voor respijt. In de Ronde Venen zocht het Steunpunt Mantelzorg samenwerking met een hogeschool. Studenten bieden als stage een paar uur per week respijtzorg aan huis. Iedereen blij! In Valkenswaard zochten ze voor ‘respijtzorg light’ samenwerking in een andere hoek, zoals met de kinderboerderij en het theater.

Denk ook aan vrijwilligers

Vrijwilligers kunnen een belangrijke rol spelen. Zij kunnen mantelzorgers en naasten een luisterend oor en andere hulp bieden waarvoor een professional soms geen tijd heeft. Maar het vinden en binden van vrijwilligers, specifiek voor respijtzorg, is soms best een uitdaging. In 's-Hertogenbosch gingen ze aan de slag met het woest aantrekkelijk maken van respijtzorg voor vrijwilligers. Ze experimenteerden met zelfsturende teams van vrijwilligers die onderling de respijtzorg afstemden. Alle betrokkenen waren razend enthousiast.

Begin klein en ga het doen

Wat we vooral geleerd hebben uit In voor mantelzorg-thuis: durf te experimenteren en ga aan de slag. Begin met kleine stapjes. Probeer niet in een keer het gehele respijtzorgaanbod te verbeteren, maar breng gezamenlijk kleine stappen in de kaart. Juist bij een complex vraagstuk zoals respijtzorg is het van belang om de doelen niet te hoog te stellen. Werken aan de hand van experimenten is dan een behapbare manier van veranderen waarbij de energie het langst blijft stromen. Evalueer ook regelmatig de samenwerking en sta samen stil bij de condities voor succesvolle samenwerking.

Tot slot: ga aan de slag, wacht niet af maar pak je rol!