Veel verschillende professionals hebben in hun dagelijks werk te maken met mantelzorgers, elk op hun eigen manier, met unieke expertise, mogelijkheden en beperkingen. Om mantelzorgers zo goed mogelijk te kunnen ondersteunen werk je idealiter gezamenlijk en aanvullend aan elkaar. Iedereen weet van elkaar wie wat kan betekenen en weet voor welk stukje van de ondersteuning hij of zij verantwoordelijk is. In de praktijken van In voor mantelzorg-thuis werd gewerkt aan het verstevigen van lokale samenwerking tussen professionals en tussen professionals en vrijwilligers. Wat zijn de geleerde lessen?
Waarom samenwerken?
Samenwerken doe je omdat een ander iets heeft of kan wat jij niet hebt, kunt of doet. In het beste geval leidt samenwerking tot betere zorg en ondersteuning en minder overbelasting van mantelzorgers. Het verbetert de kwaliteit van leven voor de mantelzorger en de naaste voor wie hij zorgt. Het is van belang dat mantelzorgers door alle professionals die zij tegenkomen gezien worden als belangrijke gesprekspartner in de zorg voor hun naaste: zo hoeven ze niet steeds hetzelfde verhaal te vertellen. Goede samenwerking draagt bij aan een duurzaam en samenhangend zorg- en welzijnssysteem, omdat professionals weten wat zij kunnen betekenen voor de mantelzorger en wat andere professionals of vrijwilligers over kunnen nemen.
Integraal samenwerken
In de lerende praktijken van In voor mantelzorg-thuis werd er gewerkt aan het verbeteren van samenwerking met en voor mantelzorgers in hun gemeente. Hierbij werd uitgegaan van het principe van integraal samenwerken. Dit houdt in dat je als professional niet alleen denkt aan ondersteuning door jouzelf of andere professionals, maar ook stimuleert om gebruik te maken van het eigen netwerk en de informele mogelijkheden in de gemeente. Denk dan bijvoorbeeld aan het vrijwilligersaanbod.
Samenwerking kan op verschillende niveaus plaatsvinden. Je ziet dit mooi verbeeld in de volgende illustratie, gebaseerd op de inzichten van Pim Valentijn. In dit magazine zoomen we in op de samenwerking tussen professionals en vrijwilligers rondom de hulpvrager.
Rondom een mantelzorger en diens naaste kunnen professionals uit zorg, welzijn en het medische veld betrokken zijn. Onderstaande figuur, gebaseerd op het model van Minke Nieuwboer, laat zien dat deze drie velden in de ideale situatie met elkaar in verbinding staan.
Vanuit de verschillende velden kunnen naast het eigen netwerk van familie en naasten, ook bijvoorbeeld een casemanager of betrokken vrijwilliger een belangrijke rol spelen. Tenslotte zijn er ook professionals en vrijwilligers die veelal wat meer op afstand ook betrokken zijn bij mantelzorgers. Bijvoorbeeld een ouderenspecialist, de lokale scouting vereniging, de kerk of buurt initiatieven. De pijlen in het figuur beelden een constante wisselwerking uit tussen de professionals en vrijwilligers binnen en tussen de verschillende ringen. Maar hoe krijg je deze optimale samenwerking voor elkaar en wat heb je nodig om dit te laten slagen?
Formuleren van een gezamenlijke ambitie
Veel deelnemers aan de lerende praktijken zijn zich door gesprekken met mantelzorgers en andere professionals meer bewust geworden van het belang van aandacht voor de mantelzorger en dat dit deel uitmaakt van hun eigen werk. Dit werd versterkt door het formuleren van een gezamenlijke ambitie, zoals: samen vroegtijdig signaleren van mantelzorgers die overbelast dreigen te raken, doorverwijzen van mantelzorgers naar ondersteuningsmogelijkheden en samen met de mantelzorger zorgen voor diens naaste.
Het bespreken en vastleggen van een gezamenlijk doel motiveert om hier meer prioriteit aan te geven in de eigen dagelijkse praktijk en in de samenwerking met anderen. ‘Iedereen heeft een andere kijk op wat er nodig is voor de mantelzorger, daarom is het goed om samen te werken’, vertelt een betrokkene. Er is meer bewustwording over het gezamenlijke doel en dat dit doel alleen bereikt kan worden door samenwerking: ‘We hebben allemaal een stukje van de puzzel. Er zijn meerdere stukjes nodig om de puzzel compleet te maken, om de mantelzorger zo goed mogelijk te ondersteunen.’
Elkaar en elkaars rol kennen
Door andere professionals te ontmoeten, kun je een beter beeld krijgen van de rol die anderen spelen in het ondersteunen van mantelzorg en in de rol die jij zelf kan spelen. Activiteiten die hieraan bijdragen zijn gesprekken met mantelzorgers, professionals en andere beroepsgroepen en werkbezoeken. Zo krijg je een kijkje in elkaars keuken.
Een andere belangrijke activiteit is het opstellen of updaten van de sociale kaart zodat professionals elkaar beter weten te vinden, zoals bijvoorbeeld in Horst aan de Maas en Renswoude. In het overzicht zijn ook vrijwilligersorganisaties en burgerinitiatieven opgenomen die een belangrijke rol spelen in het ontlasten van mantelzorgers en professionals. De praktijken Leusden en Den Bosch werkten aan het leren kennen van professionals en vrijwilligers.
Elkaar kennen betekent meer dan het weten van de naam en functie van de ander. Het betekent ook inzicht in iemands werkstijl en kwaliteiten. Persoonlijke ontmoetingen verlagen de drempel voor wederzijdse afstemming, doorverwijzing en samenwerking. Elkaar leren kennen en het opdoen van positieve ervaringen leidt tot vertrouwen in elkaars kunnen, blijkt uit de praktijk: ‘Nieuwe mensen leren kennen levert heel veel op. Daar moet meer gelegenheid voor zijn, bijvoorbeeld netwerkborrels.’
Coördineren en afspraken maken, de rollen verdelen
De uitdaging in complexe samenwerking is het coördineren van alle betrokken professionals en het regiehouden over de casus van een specifieke mantelzorger. Het vastleggen van samenwerkingsafspraken en duidelijk aangeven wat je van elkaar verwacht is een cruciaal onderdeel van de samenwerking. ‘Vraag ook wat de ander van jou nodig heeft’, tipt een deelnemer van In voor mantelzorg-thuis.
In Noordwest Veluwe werd bijvoorbeeld een stappenplan ontwikkeld voor ‘regiehouderschap’. De kern van hun aanpak is dat betrokken professionals rondom een mantelzorger een regiehouder aanwijzen. Deze zorgt ervoor dat vragen van mantelzorgers worden beantwoord in onderlinge afstemming van de betrokken professionals. In Brabantse Wal werd geëxperimenteerd met het samenwerkingsplatform OZOverbindzorg om efficiënt onderling samen te werken en af te stemmen, niet alleen fysiek maar ook online.
Een waardevolle activiteit bij het verdelen van rollen is het gezamenlijk uitpluizen van een complexe casus in een casuïstiekbespreking. Wie zijn daar allemaal bij betrokken? En hoe kan je bij dit type casus in de toekomst de samenwerking verder verbeteren? Door in bijvoorbeeld een procesbeschrijving samen afspraken te formuleren leer je van elkaar welke bijdrage welke professional of vrijwilliger op welk moment het beste kan leveren.
Gewoon doen!
Nog niet alle professionals in het veld zien samenwerking met anderen als vanzelfsprekend. Een geleerde les is daarom om het ‘gewoon te doen’ en zelf het initiatief te nemen. Binnen je eigen invloedsfeer kun je het verschil maken door actief de samenwerking met anderen aan te gaan, ook met vrijwilligers. Onderling kun je bespreken wat de meerwaarde is van het samenwerken met en voor mantelzorgers en wat eenieder wel en niet kan doen in het dagelijkse werk. In de praktijk helpt het hierbij om een gezamenlijke opdracht aan te gaan, bijvoorbeeld het uitproberen en evalueren van een gesprekstool om in gesprek te gaan met de mantelzorger. Zo kun je als professional invloed hebben op de manier waarop binnen jouw organisatie wordt aangekeken tegen het ondersteunen van mantelzorg en het samenwerken hierin met andere organisaties en vrijwilligers. Pak je kans en ga hiermee (verder) aan de slag!
