Bouwen op reuzen: vertrekken vanuit een erkende interventie

Door: Els Kok en Daniëlle van Oostrum

In de databank Effectieve sociale interventies staan 53 interventies die erkend zijn als Goed onderbouwd of Effectief: onderzoek heeft aangetoond dat deze interventies de beoogde impact bereiken. Een aantal interventie-ontwikkelaars kiest ervoor om verder te bouwen op deze 'reuzen'. Zo ontstond uit Sociaal Vitaal de interventie Sociaal Vitaal in Kleur. En is de ontwikkeling van de interventie GO-WIN (Gezond Oud Worden In Nederland) gestart bij de groepscursus GRIP & GLANS.

Uit de Gezondheidsmonitor van de GGD bleek dat veel ouderen, in het bijzonder migrantenouderen, zich eenzaam voelden en een slechte psychische én fysieke gezondheid ervaarden. 'Er wordt van alles gedaan om eenzaamheid onder ouderen te verminderen en een gezonde levensstijl te bevorderen, maar de meeste programma's richten zich niet op migrantenouderen', aldus Lucia Lameiro García van het Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM). Het NOOM wilde hier verandering in brengen en vond een enthousiaste samenwerkingspartner in Mathieu de Greef van het Groninger Actief leven Model (GALM). Hij is ontwikkelaar van Sociaal Vitaal, een programma waarin ouderen aan hun veerkracht, sociale vaardigheden, conditie en levensstijl werken.

Goede aansluiting

Ook voor Indigo preventie Rijnmond (onderdeel Parnassia groep), Avant Sanare en de GGD Rotterdam-Rijnmond waren de onderzoeksresultaten aanleiding om de handen ineen te slaan en op zoek te gaan naar een passende interventie om migrantenouderen te ondersteunen. Een ZonMw-call bood een mooie mogelijkheid om hier serieus werk van te maken. De eerste stap was een inventarisatie maken van effectieve of in ieder geval goed beschreven interventies in de databanken. De groepscursus GRIP & GLANS leek goed aan te sluiten bij de behoefte en de bedoeling. De groepscursus leert vrouwen vanaf 50 jaar hoe zij actief hun eigen welbevinden kunnen verbeteren en meer grip op hun leven kunnen krijgen.

Elementen die ertoe doen

Waarom kozen deze organisaties ervoor om te bouwen op bestaande interventies? Lameiro García: 'Het NOOM is maar een kleine organisatie, wij kunnen niet vanuit het niets een heel nieuw programma opzetten. Bovendien is het logisch gebruik te maken van kennis uit interventies die hun effectiviteit al hebben bewezen.' Dit is ook de ervaring van Maria Smedts van Indigo preventie. 'We hebben meteen al een grote stap kunnen maken, doordat we belangrijke elementen waarvan we wisten dat die ertoe doen van GRIP & GLANS konden overnemen. We hoefden het wiel niet opnieuw uit te vinden.' Lameiro García voegt nog toe: 'Het helpt ook de andere partij. Door met ons samen te werken, leert het GALM hoe ze bepaalde groepen kan bereiken, maar bovenal hoe de methodiek beter geschikt en aantrekkelijk te maken voor migrantenouderen.' Ook ervaart het NOOM sterker te staan bij het aanvragen van financiering voor Sociaal Vitaal in Kleur, nu ze kan aantonen zich te baseren op een effectieve interventie.

'Het is logisch gebruik te maken van kennis uit interventies die hun effectiviteit al hebben bewezen'

Doelgroep betrekken

Beide partijen ontvingen subsidie om de erkende interventies te vertalen naar de behoeften en kenmerken van migrantenouderen. Zowel bij GO-WIN als Sociaal Vitaal in Kleur is de doelgroep hierbij actief betrokken. Maria Smedts: 'Voor mensen met een migratieachtergrond is het heel normaal om wekelijks in groepsverband bij elkaar te komen. GO-WIN werkt met deze bestaande groepen, de trainer richt zich op de deelnemers die regelmatig komen. Dat er een keer een introducé bij zit maakt niet zoveel uit, die doet gewoon mee. Sleutelfiguren spelen een belangrijke rol bij het bewaken van het proces; zij worden getraind en kennen de interventie. Vanuit de vertrouwenspositie die zij hebben in de gemeenschap motiveren zij migrantenouderen tot deelname aan de interventie én zorgen zij dat de opgedane vaardigheden na afloop van de interventie, ingezet blijven worden.' Ook bij de uitvoering van Sociaal Vitaal in Kleur worden de sleutelfiguren benaderd, zij spelen een belangrijke rol bij de werving van migrantenouderen. Lameiro García: 'Ouderen met een migratieachtergrond reageren niet op een brief door de bus, een flyer in het buurthuis of een advertentie in de lokale krant. Je moet beginnen bij bestaande groepen en het sociale netwerk.'

Aanpassingen

Andere elementen die zijn aangepast om Sociaal Vitaal geschikt te maken voor migrantenouderen zijn de minimale leeftijd van de deelnemers en de eigen bijdrage. Sociaal Vitaal handhaaft een minimale leeftijd van 70 jaar, bij Sociaal Vitaal in Kleur is dit 55 jaar. Bij migrantenouderen komen gezondheidsklachten vaker op jongere leeftijd al voor. De eigen bijdrage wordt voor Sociaal Vitaal in Kleur niet gevraagd, omdat dit voor teveel ouderen een drempel is. Ook de taal van de vragenlijsten is aangepast. 'Het is dan niet alleen een kwestie van vertalen, je moet ook rekening houden met de begrippen die je gebruikt', zegt Mathieu de Greef. Ook is er meer variatie in het programma. Lameiro García vult aan: 'We kijken per groep, wat past bij de specifieke culturele achtergrond?' Een belangrijk verschil tussen GO-WIN en GRIP&GLANS is dat meer ervaringsgericht en meer met beeldmateriaal en oefeningen wordt gewerkt.

Prachtig bedacht

De GLANS-schijf met de vijf domeinen van welbevinden is een kernelement van GRIP&GLANS en succesvol vertaald naar de GO-WIN schijf', vertelt Smedts. 'Het was nodig om eigen woorden te vinden voor de benaming, maar dit was niet makkelijk. Verzin maar eens een passend woord voor 'glans', dat is al zo prachtig bedacht. Daarnaast zijn voor GRIP & GLANS de zes zelfmanagementvaardigheden essentieel. Voor GO-WIN is dit een lastig vraagstuk, omdat het niet volledig lukt de achterliggende activiteiten, zoals het stellen van concrete doelen en uitvoeren van huiswerkopdrachten aan te laten sluiten bij de deelnemers.' GO-WIN is dan ook een zelfstandige interventie geworden en geen variant van GRIP&GLANS. Voor Sociaal Vitaal in Kleur geldt dat het format moet blijven bestaan: werven, testen op fitheid, een wekelijks beweegprogramma, aangevuld met informatie en training, nameting en borging. 'Het programma is helemaal over de kop gegaan, maar ik heb wel steeds in de gaten gehouden dat de lappendeken een jas bleef', vertelt Mathieu de Greef. 'Soms is het lastig, maar wel noodzakelijk om hierbij elementen los te laten. Bij Sociaal Vitaal is het rollenspel bijvoorbeeld erg belangrijk. Maar in veel culturen is dit niet gebruikelijk.'

Niet te benauwd

Maria Smedts raadt iedereen aan om voort te bouwen op een erkende interventie. 'Maak wel goede afspraken met elkaar en zorg dat de wederzijdse verwachtingen helder zijn. Hoe kijk je tegen het eindproduct aan? Wie wil wat ermee gaan doen? En betrek vanaf het begin de beoogde doelgroep.' Mathieu de Greef heeft de doorontwikkeling van Sociaal Vitaal ook als heel positief ervaren. 'Een voorwaarde is dat je niet te strak aan de bestaande methodiek moet vasthouden en je niet te benauwd bent dat mensen er met je kennis vandoor gaan. Belangrijk is dat je hierbij op je eigen belangen let en je met de juiste partners samenwerkt. Het is soms spannend en je hebt wat lef nodig. Maar kennis staat niet stil en is bedoeld om weer nieuwe vormen te krijgen.'

Foto: Netwerk NOOM