Wat betekent meer menselijkheid in de bijstand eigenlijk? 

'Als we denken aan menselijkheid in de bijstand hebben we vooral een duidelijk beeld bij wat het niet betekent. Meer menselijkheid doet meteen denken aan minder angstcultuur, minder streng beleid en minder verdachtmaking. In mijn lezing ga ik op zoek naar een invulling die recht doet aan de ervaringen van bijstandsgerechtigden zelf. En daarvoor begin ik bij schendingen van menselijkheid in de bijstand. Dat zijn praktijken die waardigheid van mensen bedreigen of aantasten. Om die schendingen in beeld te brengen bouw ik voort op het werk van Jante Schmidt en collega’s. Zij formuleerden op basis van gesprekken met mensen die op meerdere gebieden van hun leven problemen ervaren vier manieren waarop waardigheid geschonden wordt: behandeld worden als voorwerp, leegte, monster en kind.' 

Wat versta je onder 'schendingen van menselijkheid'?

'Naar aanleiding van misstanden in de bijstand worden steeds weer dezelfde oplossingen gesuggereerd: er moet meer naar de persoonlijke omstandigheden gekeken worden, er moet meer naar het individuele geval gekeken worden, er moet meer ruimte zijn om maatwerk te leveren. Klantmanagers horen dit al heel lang, maar een deel van het probleem ligt niet bij hen en moeten we eerder zoeken in wetgeving, beleid en organisatie van de uitvoering. Dit wordt door politici en beleidsmakers ook wel onderkend, maar tot revolutionaire veranderingen leidt dit tot op heden niet.'

Wat kunnen we in je lezing verwachten?

'Eerst gaan we op zoek naar de oorsprong van problemen in wetgeving en beleid en pas daarna ga ik in op hoe de uitvoering kan zorgen voor meer menselijkheid in de bijstand. Je kunt je afvragen: waarom focussen op wat er misgaat, want er gaat toch ook heel veel goed? Een belangrijke reden is dat we vaak maar een klein deel zien van wat er met de bijstand werkelijk misgaat. Eén bijzonder tragisch geval dat je in de kranten leest staat voor veel meer van datzelfde soort gevallen. Helaas weten we vaak niet hoe veel precies, omdat bijstandsgerechtigden zich lang niet altijd durven uit te spreken over wat zij meemaken uit angst voor repercussies of niet weten waar ze met hun klacht terecht kunnen. 

'Een belangrijke reden is dat we vaak maar een klein deel zien van wat er met de bijstand werkelijk misgaat'

Maar iedereen lijkt het erover eens dat de menselijke maat terug moet. Waarom zouden we het probleem opnieuw analyseren als we het al eens zijn over de oplossing? 

Ten eerste kunnen de oplossingen die tot nu toe van beleid gevraagd worden – duidelijkheid (kaders, regelgeving), een ander mensbeeld (gebaseerd op vertrouwen) en ruimte laten – beter. Ten tweede wordt de oplossing weer grotendeels van de uitvoering verwacht terwijl die altijd te maken heeft met schaarste. Maatwerk lukt dus niet bij iedereen.'

Maar wat moeten we dan? 

'In mijn lezing wil ik bepleiten dat maatwerk en rekening houden met persoonlijke omstandigheden niet altijd nodig is, zelfs niet altijd wenselijk. Misschien schrikken mensen daarvan: als je een bijstandsuitkering aanvraagt wil je behandeld worden als ieder ander die een uitkering aanvraagt. Je wilt dan geen maatwerk, maar de zekerheid dat het geld op je rekening komt zodat je de rekeningen kunt betalen. Het is dus ook van belang dat klantmanagers weten wanneer maatwerk nodig is en wanneer een standaard manier van werken voldoet. Dan kunnen zij hun energie, middelen en tijd besteden aan de mensen die hun aandacht behoeven.'

Portretfoto van Thomas Kampen.