Integraal samenwerken in Houten: dienstverlening anders inrichten voor inwoners 

Aanleiding voor de gemeente Houten was het signaal dat hun meest kwetsbare inwoners vaak met meerdere hulpvragen tegelijk worstelen. Hun vragen bewegen zich veelal dwars door verschillende domeinen (sociaal, veiligheid, zorg, onderwijs etc.) heen. Er was in Houten dan ook behoefte om de dienstverlening hier beter op in te richten. Om meervoudige en complexe vraagstukken aan te pakken, vond de gemeente het belangrijk dat professionals van verschillende organisaties integraal met elkaar samenwerken. Om op die manier inwoners meer maatwerk te kunnen bieden met een duurzaam resultaat. 

Op Koers: alle expertise aan tafel

In 2020 is de gemeente daarom gestart met het project ‘Op Koers’. Dit is een initiatief van verschillende lokale partijen (de Houtense Werktafel, Werk en Inkomen Lekstroom (WIL), van Houten&Co, het sociaal team) en de gemeente. Het kernteam van Op Koers bestaat uit een afvaardiging uit deze organisaties. Indien nodig vliegen ze expertise in van bijvoorbeeld de GGZ of woningcorporatie. Zo is gezamenlijk binnen de driehoek ‘zorg’, ‘welzijn’ en ‘werk’ alle benodigde expertise aan één tafel aanwezig. De professionals van het team zetten zich tegelijkertijd in voor inwoners die kampen met meerdere problemen tegelijk. Vaak gaat het om problemen op het gebied van inkomen, werk, wonen, gezondheid, veiligheid en/of schulden.

Hoe gaat het team te werk?

Het team van Op Koers en de inwoner komen elke twee weken bij elkaar. Eerst om samen de probleemsituatie te ontrafelen, daarna om duurzame oplossingen te vinden die het welbevinden en de (arbeids)participatie van de inwoner aan de maatschappij bevorderen. Het team van Op Koers gaat daarbij vraaggestuurd te werk, dragen niet meteen een oplossing aan vanuit hun professionele achtergrond, maar faciliteren in een oplossing zoals die door de inwoner naar voren wordt gebracht. De centrale vraag die zij aan de inwoner stellen is dan ook: ‘hoe zou u geholpen zijn?’ De professionals zetten zo het perspectief van de inwoner voorop. Samen met de inwoner maken zij een plan met daarin concrete afspraken over wie wat gaat oppakken. Ook maken ze meteen een vervolgafspraak waardoor het team tempo kan maken. Indien nodig is het mogelijk om ook buiten de bestaande kaders en procedures naar oplossingen zoeken. Het team heeft daartoe onder andere een maatwerkbudget tot haar beschikking. In dit filmpje is te zien hoe deze aanpak in z’n werk gaat.

Duurzaam borgen

Op Koers is gestart als experiment, maar vanwege de positieve ervaringen van zowel inwoners als de betrokkenen professionals wilde de gemeente Houten de aanpak graag implementeren en (financieel) borgen. De aanpak werd namelijk met incidentele middelen bekostigd, structurele middelen waren (nog) niet vrijgemaakt. Om de aanpak duurzaam te kunnen borgen was het nodig dat het management van de betrokken organisaties zich ook voor de komende jaren aan de aanpak zou committeren. Om dat mogelijk te maken was goedkeuring nodig vanuit het college en de raad. 

Beleidsmedewerkers van de gemeente Houten hebben de Hogeschool Utrecht en Movisie gevraagd hen hierbij te ondersteunen. Met een Verspreidings- en Implementatie impuls (VIMP) van ZonMw hebben de Hogeschool Utrecht en Movisie verschillende activiteiten uitgevoerd. Zo is de kosteneffectiviteit van de aanpak in beeld gebracht (daarbij is gebruik gemaakt van het instrument De Effectencalculator). Ook werden er ‘dialoogsessies’ georganiseerd, bedoeld om alle betrokkenen te informeren over de aanpak, ontwikkelmogelijkheden aan te dragen en zo het draagvlak voor de aanpak te vergroten. 

Integraal werken als een doorlopend bouwproces

In de volgende paragrafen delen we een aantal lessen die we van deze activiteiten hebben geleerd als het gaat om het implementeren en borgen van een integrale aanpak zoals dat van Op Koers. We bouwen hierbij voort op de lessen uit het initiële project ‘Lokaal & Integraal werken aan Participatie’.  
Wat we in dat project reeds signaleerden was dat het realiseren van een gedegen integrale aanpak vraagt om een lange adem van alle betrokkenen. Het is als een ‘doorlopend bouwproces’ waarbij het van belang is dat inwoners, uitvoerende professionals, managers, beleidsmakers en bestuurders bij de ontwikkelingen betrokkenen zijn (zie het viervenstermodel hieronder). 

Bron: Binkhorst, J., E. Overkamp, A. Sprinkhuizen, J.P. Wilken (2019).

Nu we de gelegenheid hebben gehad om nog een jaar met de gemeente op te trekken, kunnen we aan onze eerdere lessen nog een aantal verdiepende inzichten toevoegen. Met name de cruciale rol van beleidsmedewerkers en bestuurders viel daarbij op. Hun bijdrage bleek erg belangrijk om het implementatie en borgingsproces te laten slagen. Hiermee zien we dat het venster ‘beleid en bestuur’ nog nadrukkelijker naar voren komt naarmate het implementatieproces van een integrale aanpak verder vordert.

Beleid en bestuur aan zet

Om een integrale aanpak duurzaam te kunnen borgen, zijn beleidsmedewerkers en bestuurders dus meer dan voorheen aan zet. Enerzijds door zicht te houden op de wensen en behoeften vanuit de uitvoeringspraktijk. Anderzijds door ervoor te zorgen dat de aanpak op de strategische agenda van de gemeente komt en de raad, het college over de ontwikkelingen van de aanpak te informeren en te overtuigen van de meerwaarde van de aanpak. Ook is het van belang dat beleidsmedewerkers en bestuurders financiële ruimte voor de aanpak creëren om deze te kunnen voortzetten. Dit is cruciaal om te voorkomen dat een integrale aanpak na een periode van experimenteren weer verdwijnt. Bijvoorbeeld doordat structurele financiële middelen niet zijn gereserveerd en beleidsmedewerkers of bestuurders hun prioriteiten daardoor makkelijker kunnen verleggen.

De verschillende activiteiten die plaatsvonden om de Op Koers aanpak te kunnen borgen, bevestigen de noodzaak van het hebben van een lange adem om integrale samenwerking gedegen van de grond te krijgen en te behouden. Wat we zien is dat een gemeente dit niet alleen aan professionals in de uitvoering kan en mag overlaten. Er is ook strategisch beleid nodig dat dienend is aan de uitvoering. Ook bij het implementeren en borgen van een integrale aanpak is dus goed samenspel nodig tussen alle vier de vensters met een belangrijke rol voor het venster ‘beleid en bestuur’.

En wat is het resultaat?

Het implementatieproces van Op Koers is inmiddels voor een groot deel afgerond. De aanpak is door de raad in Houten goedgekeurd, waardoor de aanpak ook de komende jaren gecontinueerd kan worden. Door het in beeld brengen van de kosteneffectiviteit van Op Koers is de bewijskracht van de aanpak verstevigd. Daardoor is het draagvlak voor deze integrale aanpak vergroot en fungeert de aanpak nu bovendien als een vliegwiel om het integraal werken binnen de gemeente verder te verbreden. 

Samenvattend laten de resultaten van de verspreidings- en implementatie impuls in Houten zien dat gemeenten die willen innoveren op het gebied van integrale samenwerking niet alleen ruimte bieden aan professionals om met een aanpak te kunnen experimenteren. Ook is het belangrijk om vanuit beleid strategische keuzes te maken die het mogelijk maken dat een integrale aanpak ook op de lange termijn kan blijven bestaan. De rol van beleid is dus cruciaal om het fundament van een integrale aanpak te verstevigen. Dit voorkomt dat een aanpak na een succesvolle pilot of experiment weer verdwijnt.