De staatscommissie onderzocht discriminatie en racisme in de sectoren arbeidsmarkt, onderwijs, sociale zekerheid, politie, zorg, woningmarkt, sport en cultuur. Zij concludeert dat discriminatie en racisme in al deze sectoren voorkomt. De staatscommissie baseert haar conclusies in haar eerste voortgangsrapportage grotendeels op de al bestaande deelrapporten van de Parlementaire Onderzoekscommissie effectiviteit anti-discriminatiewetgeving (POC) over arbeidsmarkt, onderwijs, sociale zekerheid en politie en op aanvullende verkenningen van onderzoeksbureaus Movisie en het Verwey-Jonker Instituut in de sectoren zorg, woningmarkt, sport en cultuur, die in haar opdracht zijn uitgevoerd.

Bekijk de voortgangsrapportage

Discriminatie op alle gronden

Discriminatie komt in Nederland voor op iedere grond die genoemd wordt in artikel 1 van de Grondwet: godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, handicap en seksuele gerichtheid. Het wordt veroorzaakt en in stand gehouden door hiërarchieën van waardigheid die historisch en structureel diep in de Nederlandse samenleving zijn verankerd: beelden die we als mensen van elkaar hebben, vaak vanuit opvoeding en cultuur meegekregen, maar ook dominante normen die ervoor zorgen dat sommige groepen meer kansen krijgen dan andere. Mensen hebben niet altijd door dat ze dit doen of dat het hen overkomt. De commissie benadrukt het belang van meer bewustzijn hierop in de samenleving. 

Structureel probleem

Uit het onderzoek wordt duidelijk dat ervaringen met discriminatie geen op zichzelf staande incidenten zijn. Het vindt structureel plaats en werkt vaak door van de ene sector (bijv. onderwijs) in de andere (bijv. arbeidsmarkt), van de ene levensfase in de andere en zelfs over generaties. Commissievoorzitter Joyce Sylvester: ‘We moeten ons als samenleving realiseren dat discriminatie stapelt en het daarmee een enorme impact heeft op iemands levensloop én die van hun kinderen. Je wieg staat bijvoorbeeld in een achterstandswijk, je krijgt een lager schooladvies dan je aankunt, je vindt geen stage en komt lastiger aan een eerste baan. Je hebt geen vast inkomen en dus geen woning of hypotheek. Of je bent vrouw, draagt een hoofddoek en bent andersvalide. In die situatie krijg je in meerdere sectoren te maken met discriminatie. Het is tijd dat dit besef écht doordringt en we er iets aan gaan doen.’

We laten talent aan de kant staan

De staatscommissie pleit voor de focus op en een investering in het creëren van duurzame, inclusieve structuren en processen die mensen niet alleen toelaten in organisaties, maar ook ruimte maken voor hun perspectieven. Sylvester: ‘Er zijn mensen met talenten die we nu aan de kant laten staan, die geen kans krijgen, terwijl we ze keihard nodig hebben. Dat moet anders kunnen, iedereen verdient het om mee te mogen doen. Het is ook in het belang van de economie.’

Doorlichten overheidsorganisaties

De Staatscommissie start begin 2024 een pilot met een instrument waarmee overheidsorganisaties zichzelf kunnen doorlichten op discriminatie en racisme. De commissie hoopt dat het instrument onderdeel gaat uitmaken van de jaarlijkse verantwoordingscyclus. De commissievoorzitter pleit ook voor het invoeren van een ‘Public Sector Equality Duty’ naar Brits en Iers voorbeeld die burgers beschermt tegen discriminatie door de overheid.

Onderzoek naar Caribisch Nederland

De commissie pleit voor onderzoek naar discriminatie en racisme in de Caribische gemeenten van Nederland, omdat daarover nauwelijks iets bekend is.