Feargal Agard maakte als gastcurator voor het Amsterdam Museum de expositie Collecting the City #3: Gay Games 1998 en stelde daarin niet eerder vertelde verhalen centraal. Host Dounia Jari vroeg hem hoe hij voor het eerst hoorde over het sport- en cultuur-evenement uit 1998. Agard was destijds nog te jong om er bij te zijn geweest. Feargal raakte gefascineerd door het Amsterdamse fenomeen toen hij een tijd in New York woonde. Als oudere gays daar hoorden dat hij uit Amsterdam kwam, begonnen zij meteen verhalen te vertellen over de Gay Games 1998, die ze beschouwden als ‘de week van hun leven’. Terug in Amsterdam ging Feargal bij het lhbtiq+ archief IHLIA onderzoek doen naar dit voor hem onbekende evenement. Feargal: ’In 1998 waren mensen van kleur, transgender, non-binaire en intersekse personen minder zichtbaar in de Nederlandse samenleving dan nu. Dit was ook het geval tijdens de Gay Games. Daardoor zijn er weinig van hun verhalen terug te vinden in de archieven.’ Naast bestaand materiaal zijn er daarom in zijn tentoonstelling ook nieuwe verhalen. Hij liet de fotografen Tengbeh Kamara en Jonnah Bron portretten maken van acht lhbtiq+ sleutelfiguren, die hun herinneringen aan de week delen. Zijn expositie is nog tot eind 2023 in het Amsterdam Museum te zien en trekt ook veel jonge lhbtiq+ personen.

Foto van Feargal Agard tijdens de vertelavond

Een onvergetelijk hoogtepunt

De afgelopen jaren publiceerde Movisie 25 ervaringsverhalen over de Gay Games. De Duits-Nederlandse schrijver en activist Lutz van Dijk haalde in 1998 zo’n 50 mensen uit landen die zeer gevaarlijk zijn voor lhbtiq+ personen naar Nederland, om hun persoonlijke verhaal voor een zaal te vertellen. Dit driedaagse Storytelling Festival werd een onvergetelijk hoogtepunt van Gay Games Amsterdam 1998 en inspireerde de Alliantie Verandering van Binnenuit tot het organiseren van ‘Weerbare Stemmen Vertellen’. Hanneke Felten (Movisie) reageerde op zijn verhaal: ‘Wat prachtig dat Storyteling zo’n prominente plek innam op de Gay Games! Ook nu nog wordt storytelling vaak ingezet bij lhbtiq+ voorlichting. Uit wetenschappelijke studies weten we dat het vertellen van je eigen verhaal een van meest effectieve manieren is om vooroordelen te verminderen: door jezelf in te leven in iemand die ‘anders’ is dan jij, wordt die ander minder anders. En omdat vooroordelen een voorspeller zijn van discriminatie, levert het delen van je eigen ervaringsverhaal dus een belangrijke bijdrage aan het verminderen van discriminatie.’

Foto van Hanneke Felten tijdens de vertelavond

Leg de boodschap er niet te dik bovenop

Hanneke Felten gaf tijdens ‘Weerbare stemmen vertellen’ een inleiding over wat volgens onderzoekers werkt om discriminatie te verminderen. Met haar expressieve lichaamstaal en stem liet zij zien wat zij met de theorie bedoelde. Daarmee veranderde zij zelf in een verhaalvertelster. ‘Ten eerste werkt positief contact met de mensen om wie het gaat’, vertelde Felten. ‘Zo verminder je angst en bevorder je empathie. Daarnaast helpen empathie en inleving. Dat kan via verhalen, bijvoorbeeld in een theater- of filmvoorstelling, maar ook door storytelling.’ Belangrijk is wel dat de boodschap er niet te dik bovenop ligt. Hanneke: ‘Uit onderzoek blijkt dat de ene spreker beter in staat is om de luisteraar te stimuleren tot inleving dan de andere spreker. Hoe meer het verhaal in geuren en kleuren verteld wordt, hoe beter. Movisie deed onderzoek naar een voorstelling voor mbo-studenten van Theater AanZ waarin de ervaringsverhalen van lhbtiq+ personen centraal staan en zag hoe die studenten zich echt gingen inleven en meer empathie ontwikkelden voor lhbtiq+ personen. Dat soort projecten zijn dus super belangrijk!’

‘Geef geen voorlichtingsbijeenkomst in een ruimte die stinkt.’

Wat niet werkt

Felten kreeg opnieuw de zaal mee toen ze vertelde wat juist niet werkt als je vooroordelen en discriminatie wilt minderen. Geef bijvoorbeeld geen voorlichtingsbijeenkomst in een ruimte die stinkt, want die associatie blijft hangen. Maak jongens in een klas ook niet onzeker door te stellen ‘We zijn allemaal een beetje bi’. Lees daarover ook het artikel dat Hanneke samen met Jantine van Lisdonk onlangs publiceerde op OneWorld. Wat ook niet werkt om sociale normen te veranderen is communiceren dat niemand lhbtiq+ zijn accepteert of benadrukken dat er veel weerstand is tegen bijvoorbeeld transgender personen. Pas op met zo’n negatieve benadering, maar benadruk de positieve kanten. Zeg in plaats daarvan dat steeds meer mensen lhbtiq+ personen accepteren en dat de weerstand tegen transgender mensen afneemt. Er werd goed geluisterd naar Feltens presentatie. Na Hanneke’s inleiding pasten enkele sprekers zelfs ter plekke hun verhaal aan om haar tips op te volgen.

Bevrijding

Begrip, empathie en verandering van binnenuit stonden centraal tijdens ‘Weerbare stemmen vertellen’. De verhalen van lhbtiq+ personen uit gesloten gemeenschappen werden verteld door Hinke van Abbema van LCC+ en Hicham El Abbas namens SMN. Hinke vertelde op meeslepende wijze over haar ontwikkeling en coming out in een conservatief Christelijk gezin en verbond dit aan een recent, bevrijdend bezoek aan het Milkshake Festival. ‘Toen ik 33 was heb ik geprobeerd met mijn man kinderen te krijgen, en toen bleek dat ik daar fysiek niet toe in staat ben. Toen kwam dat oude gevoel door die opvoeding weer helemaal terug. Daar heb ik weer opnieuw een gevecht mee moeten voeren en toen ben ik uit de kast gekomen. Dat was een hele bevrijding. Ik ben gewoon mezelf, ik ben queer, ik ben hier, en ik hoef geen kinderen te hebben om mee te tellen. Ik voelde me zo bevrijd, dat ik deze weg wilde gaan om andere lhbtiq+ mensen te helpen.’ Presentator Dounia Jari interviewde daarna Hicham El Abbas over hoe hij zich niet veilig genoeg voelde in zijn omgeving om uit de kast te komen, een wereldreis ging maken, zichzelf bevrijdde en nu bij de gemeente Rotterdam werkt als Beleidsadviseur Inclusief Samenleven. De verhalen van Hinke en Hicham zorgden voor veel herkenning en trots in de zaal.

Foto van Hicham El Abbas tijdens de vertelavond

‘Als jij hun rechten niet verdedigt, hoe kan je dan verwachten dat anderen jouw rechten zullen verdedigen?’

Bondgenootschap

De avond werd afgesloten met een panelgesprek over het werk van de Alliantie Verandering van Binnenuit met Mustafa Ayranci, voorzitter van de Turkse arbeidersvereniging HTIB, Coby Katu-Bin-Mara van Stichting Kezban, Gert-Jan van Leeuwen van LCC+ en Bora Avrić van Movisie. Ayranci (71) trok al de aandacht toen hij bij het eerste gesprek, tussen Dounia Jari en Feargal Agard, uitriep dat Feargal hem eigenlijk had moeten vragen naar materiaal voor de tentoonstelling over de Gay Games. Ook in 1998 toonde hij zich al solidair met de emancipatie van lhbtiq+ personen. In 1984 was hij bij een voorbereidingsbijeenkomst voor de demonstratie tegen racisme na de moord op Kerwin Duinmeijer. Hier werd hij door homobelangenorganisatie COC benaderd over haar wensen voor de demonstratie. Ayranci: ‘Het was mijn eerste kennismaking met de homobeweging. Ik ben in Turkije met homofobe denkbeelden opgegroeid. Ze zouden ‘viezeriken’ zijn die je het liefst van het hoogste gebouw naar beneden moet gooien.’ Hij belde met de HTIB-voorzitter Nihat Karaman. Wat nu te doen? Karaman zei tegen hem: ‘Wat denk je zelf, Mustafa? Als jij vandaag hun rechten niet verdedigt, hoe kan je dan ooit verwachten dat homo’s of anderen jouw rechten zullen verdedigen?’

Foto van Mustafa Ayranci tijdens de vertelavond

Het panel was het eerste gezamenlijke publieke optreden van oude en nieuwe Alliantiepartners. Projectleider Bora Avrić maakte de link tussen de Allianties 1.0 en 2.0 en benoemde de methodologische uitdagingen van de Alliantie Verandering van Binnenuit in de komende periode.

Een link tussen verleden en heden, tussen gemeenschappen en betrokken partners

Projectleider van ‘Weerbare stemmen vertellen’ was Mellouki Cadat-Lampe. Zijn eigen verhaal over de eerste Marokkaanse boot tijdens de Canal Parade was tijdens de vertelavond via een podcast te horen. Hij kijkt tevreden terug: ‘Wat een ontzettend leuke vertelavond. Ik heb genoten. Duidelijk was dat Dounia Jari de Alliantie kent - ook de mensen. Dat was te merken. Ook haar persoonlijke betrokkenheid was duidelijk: haar vriendin was er ook. Dat droeg bij aan de kwaliteit. Je merkte aan de warme sfeer, het vele applaus en het nazitten bij de netwerkborrel dat de avond impact had. Bij de netwerkborrel werd deze indruk bevestigd door de vele uitwisselingen met aanwezige ervaringsdeskundigen, alliantiepartners, lokale en landelijke sociale professionals, ambtenaren en onderzoekers. Men waardeerde de zaal, de opzet, de inrichting, de sprekers, en uiteraard de thematiek van ‘Weerbare stemmen vertellen’, in combinatie met de inclusieve tentoonstelling Gay Games ‘98 van Feargal Agard. Mooi was zijn interactie met Mustafa Ayranci. Fijn dat we hun ontmoeting mogelijk hebben gemaakt. Ik zag een link tussen verleden en heden, tussen gemeenschappen en betrokken partners.’

Lees meer over de Alliantie Verandering van Binnenuit

Tekst: Paul van Yperen

Foto’s: MacSiers Imaging