Eenzaamheid is een overstijgend vraagstuk waar verschillende partijen zich mee bezig houden. Movisie wil gemeenten en de betrokken partijen ondersteunen bij het maken van keuzes voor een passende focus. Jan Willem van de Maat, werkzaam als onderzoeker bij Movisie op het thema eenzaamheid: ‘Eenzaamheid is een overstijgend vraagstuk in het sociale domein, je kunt het niet in zijn geheel aanpakken en oplossen, je ontkomt er niet aan om keuzes te maken.’ 

'Rust mensen toe die al achter de voordeur komen'

Tool Wegwijs aanpak eenzaamheid

Om de juiste focus aan te kunnen brengen, ontwikkelde Movisie de tool Wegwijs aanpak eenzaamheid.  De tool biedt een overzicht van de mogelijkheden als je eenzaamheid lokaal wilt aanpakken. Aan de hand van vier gradaties van vereenzaming zie je welk soort activiteiten passen bij elke gradatie. Kies je er bijvoorbeeld voor in te zetten op preventie, dan levert de site informatie en tools om te voorkomen dat mensen vereenzamen. De andere gradaties van eenzaamheid waar de website aandacht aan geeft, zijn mensen met een verhoogd risico om te vereenzamen, groepen die lichte tot matige vereenzaming ervaren en mensen die ernstige vereenzaming kennen. 

De tool is ook bereikbaar op mobiele devices, zodat deze ook makkelijk onderweg geraadpleegd kan worden. Van de Maat: ‘De tool maakt geen onderscheid naar specifieke doelgroepen, omdat we vooral overzicht willen bieden over welke activiteiten bij welke mate van eenzaamheid passend zijn.’

Almere: gebiedsgerichte aanpak

Hoe divers de focus kan zijn, kwam naar voren in het verhaal van drie van de aanwezige gemeenten Almere, Oldebroek en Groningen. Zo is in Almere sprake van een gebiedsgerichte aanpak die zich op dit moment concentreert op één stadsdeel: Almere Haven. Hans Feddema is beleidsmedewerker bij de gemeente Almere: ‘Binnen het programma GOUD over gezond en waardig ouder worden, richten we ons op zeven levensgebieden en waarbinnen ook aandacht is voor eenzaamheid onder ouderen. Deze levensgebieden zijn samengevat: zingeving en persoonlijk contact, aandacht voor mantelzorgers, makkelijk mobiel, goed wonen, zorg en ondersteuning dichtbij, ontmoeten en actief in de buurt en veilig in en om het huis. 

Focus op Almere Haven

Omdat Almere Haven de oudste wijk is met de meeste vergrijzing, legt de gemeente hier de focus. Er gebeurt in Almere Haven al veel voor ouderen. We zoeken nu samen met een netwerk van betrokkenen partijen in het stadsdeel naar aanvullingen en verbeteringen op de levensgebieden aan de hand van gerichte thema’s die in de praktijk belangrijk zijn. We willen deze netwerk ontwikkeling en waar nodig en mogelijk de projecten die uit de thema’s voortkomen als gemeente faciliteren.’

Oldebroek: gerichte, kleine aanpak

De aanpak en focus bij de aanpak van eenzaamheid is overal anders. Volgens Kees de Jong, vrijwilliger bij Zorgzaam Oldebroek, is de vergelijking maken tussen gemeenten vanwege schaalverschillen ook lastig. ‘Almere Haven is even groot als Oldebroek. Dat wij ons op andere zaken richten is dus volkomen logisch.’ Wel komt de gemeente Oldebroek wat terug op hun brede aanpak. 

'Met een uitje is het niet geregeld'

Focus op signalering

Nicole Schrijvers is beleidsambtenaar bij de gemeente: ‘We kijken bij eenzaamheid naar alle inwoners van 0-100 jaar en zijn daarmee wel heel ambitieus. Volgende week komt de kerngroep bijeen en doen we bewust een stapje terug. We maken het kleiner, zodat we een gerichte aanpak kunnen kiezen.’ Volgens De Jong moet de focus vooral liggen op de signalering. ‘Veel mensen, met name vrijwilligers komen achter de voordeur. Bijvoorbeeld een maaltijdbezorger ziet veel tussen het moment dat hij binnenkomt en de maaltijd in de koelkast staat. We hebben een heel netwerk en een enorm aanbod, maar toch zijn er mensen die je niet bereikt. Hoe vind je die? Door mensen toe te rusten die al achter de voordeur komen.’ Vrijwilligers worden nu getraind om attent te zijn op signalen.

Groningen: keuzes maken

Waar de gemeente Oldebroek zich voornamelijk richt op signaleren en de samenwerking tussen professionals en vrijwilligers, richt Groningen zich door het vormen van een stadsbreed netwerk vooral toe op het samenbrengen van kennis, beleid en praktijk. Trekker van de kar hier is Humanitas. Voor de gemeente Groningen is het de volgende stap waar met de coalitiepartijen gezamenlijk  de focus gelegd moet worden. Er is wel behoefte aan meer inzoomen op een stadsdeel, maar hoe je die keuze maakt, is nog lastig. Mattie Oostra, beleidsmedewerker van de gemeente Groningen ervaart dit ook: ‘Eenzaamheid is binnen de gemeente Groningen ook niet binnen een programma belegd, maar raakt aan diverse beleidsterreinen. We willen het thema nu onderbrengen in de sociale basis.’ 

Focus op deskundigheidsbevordering

Het netwerk opgezet door Humanitas houdt zich vooral bezig met deskundigheidsbevordering, het inzichtelijk maken dat eenzaamheid van iedereen is, en het agenderen van die punten die extra aandacht behoeven. Maar een volgende stap zou wenselijk zijn. ‘Door keuzes te maken waar je je precies op richt, kun je resultaten beter zichtbaar maken en dat motiveert ook nog eens het netwerk. Bij het maken van deze keuzes heeft de gemeente, het beleid, wel een rol’, aldus Saskia Roest van Humanitas. 

Het probleem zichtbaar maken

Sandra van Doorn is beleidsmedewerker binnen de stichting club- en buurthuiswerk Edam-Volendam en is positief over de leerbijeenkomst. Vooral de erkenning van de worsteling die plaatsvindt binnen het sociaal domein heeft zij als waardevol ervaren. ‘De grote vraag is hoe doen we het met elkaar, hoe stemmen we af en hoe maken we het probleem van eenzaamheid zichtbaar. Het is een lang proces. De beweging is er wel, overal.’ Zo ging in Volendam vanuit het jongerenwerk onlangs een project van start genaamd de Socialclub waarbij eenzame jongeren op vrijdag en- zaterdag avond samen activiteit ondernemen. Het bijeenkomen heeft er inmiddels toe geleid dat mede daardoor vriendschappen zijn ontstaan en jongeren elkaar ook buiten deze zetting weten te vinden. 

'U bent de eerste die naar mij luistert'

Eenzaamheid bij nabestaanden

Mariëlle Terstegen van Nunazorg lijkt vandaag een vreemde eend in de bijt. Als nazorgconsulent voor nabestaanden in samenwerking met o.a. uitvaartondernemers en gemeenten is zij hier via berichtgeving op social media terecht gekomen. Toch heeft zij veel aan de bijeenkomst gehad. ‘In contacten met nabestaanden kom ik veel eenzaamheid tegen, ernstig en minder ernstig. Ik stel mijzelf voortdurend de vraag hoe we als landelijke nazorgorganisatie een signaleringsrol kunnen invullen. Wat ik heel fijn vind om te merken is dat iedereen hetzelfde wil. De vraag is alleen hoe regel je dat efficiënt en effectief voor de mensen die je wilt helpen. Met een uitje is het niet geregeld. Het gaat om wezenlijk van betekenis zijn en structureel helpen. Eenzaamheid is ook niet leeftijdsgebonden. Ik heb ook mensen van 16 en 23 aan de lijn die zeggen u bent de eerste die naar mij luistert.’