Cirkel van betrokkenheid, cirkel van invloed

Er zijn veel verschillende oorzaken van armoede en schulden aan te wijzen. Veelal gaat het om een complexe combinatie van persoonlijke, sociale, maatschappelijke en economische factoren. Hoe kun je hier invloed op uitoefenen? De cirkel van invloed van Steven Covey – een bekende "managementgoeroe” - helpt je om bewust te worden van de reikwijdte van jouw invloed en hoe deze te vergroten.

Iedereen bevindt zich in een cirkel van betrokkenheid, daarin heb je weinig tot geen invloed. Hier spelen zich zaken af die wel van invloed zijn op inwoners, maar waar jij niet veel aan kunt doen. Denk aan de hoogte van de uitkering of de huidige coronacrisis. De cirkel van invloed gaat over zaken waar je wél invloed op kunt uitoefenen. Denk aan je visie op sociale problemen: kijk je vanuit een positief of negatief mensbeeld? Werk je proactief aan vroegsignalering of is het vaak al te laat als mensen aankloppen? Daarnaast kun je structurele problemen en systeemknelpunten terugkoppelen binnen de gemeente, het Rijk of andere partijen. Je vergroot daarmee je cirkel van invloed.

Jouw cirkel van invloed vergroten: waar je vanaf vandaag al aan kunt werken

Landelijke kennis over wat werkt bij armoede en schulden, praktijkkennis van professionals en ervaringsdeskundigen laten zien wat jij kunt doen om armoede en schulden te voorkomen, te verminderen en/of te verzachten.

Rekening houden met het doe-vermogen van mensen

Een effectieve armoede-aanpak heeft baat bij een visie gebaseerd op een positief mensbeeld en vertrouwen. Inzichten van de WRR over het beperkte doe-vermogen van mensen bij ingrijpende gebeurtenissen in het leven en over ineffectief gedrag als gevolg van schaarste geconcludeerd door Mullainathan en Shafir, onderbouwen dit. Beide publicaties tonen aan: mensen willen in principe wel, maar kunnen vaak niet. Hun hoofd zit zo vol met problematiek dat zij geen ruimte hebben om aan lange termijn oplossingen te werken. Dat werken vanuit vertrouwen werkt, blijkt ook uit verschillende onderzoeken. Zo leven bijstandsgerechtigden hun verplichtingen beter na als de consulenten werk en inkomen op een flexibele manier met hen omgaan. Een handhavingsstijl waarbij de nadruk op fraude en bestraffing ligt werkt averechts, concludeert een team wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) in de publicatie Slimme Handhaving (pdf). In gemeentelijke beleidsnota’s zien we dat de kennis over doe-vermogen inmiddels wordt benut: veel gemeenten geven in hun beleidsnotities aan hier rekening mee te willen houden.

Vanuit een gelijkwaardige positie duidt de professional het improductieve gedrag als gevolg van stress

Stress-sensitief werken

Bij een positief mensbeeld hoort een stress-sensitieve aanpak. Mensen in armoede of met schulden leven vaak langdurig in schaarste. Dit leidt tot ineffectief gedrag zoals moeite met plannen en organiseren, impulsief gedrag of juist apathie, zoals Mullainathan en Shafir in het boek Schaarste uitleggen. Door het opheffen van de stress, ontstaat weer ruimte in het brein om problemen aan te pakken. Mobility Mentoring is een voorbeeld van een stress-sensitieve interventie. Kenmerkend is dat de professional of mentor nadrukkelijk een positie naast de deelnemer kiest. Vanuit deze gelijkwaardige positie duidt de professional het improductieve gedrag als een gevolg van (chronische) stress, en niet als onwil. Daarnaast past hier een stress-reducerende omgeving bij, waarin de deelnemer zich welkom, gezien en gehoord voelt. De aanpak motiveert mensen: er wordt stap-voor-stap van kleine naar grote(re) problemen gewerkt. Door de inzet van tussentijdse reminders zoals sms’jes of to-do-lijstjes worden doelen vaker behaald. Zo krijgt de persoon de grip op zijn of haar leven langzaam maar zeker terug. Stress-sensitief werken is geen kunstje: het gaat om een oprechte basishouding en vaardigheden als motiverende gespreksvoering.

Inzet van ervaringsdeskundigen

Onderzoek van Jungmann en Van Beek toont aan dat we gemiddeld meer aannemen van mensen die we autoriteit toeschrijven of die op ons lijken. Via peer education kan gedragsverandering in gang gezet worden. De inzet van mensen uit de doelgroep, kan de drempel naar hulp verlagen.

Benader mensen met betalingsachterstanden zo vroeg mogelijk op outreachende wijze

Vroegsignalering

Het is belangrijk om zo vroeg mogelijk op outreachende wijze mensen met betalingsachterstanden te benaderen om te voorkomen dat deze achterstanden uitgroeien tot problematische schulden. Dat kan bijvoorbeeld door contact op te nemen bij life-events als echtscheiding of verlies van werk: deze blijken een trigger voor financiële problemen. Vooral mensen die het voorgaande jaar een scheiding hebben meegemaakt of werkloos of arbeidsongeschikt zijn geworden, hebben moeite om rond te komen, staan vaker rood en ontwikkelen vaker (ernstige) betalingsproblemen, volgens het Nibud. Ook de Vroeg Eropaf! aanpak is effectief. Bij het concept Vroeg Eropaf! wacht men niet tot mensen zichzelf melden, maar gaat een maatschappelijk dienstverlener op iemand af zodra er sprake is van een betalingsachterstand. Dit voorkomt dat problemen erger worden en zorgt ervoor dat mensen tijdig de juiste hulp krijgen.

Zoek ruimte in wetten en regels op

Momenteel experimenteert een aantal gemeenten binnen het traject 'eenvoudig maatwerk bij gestapelde problemen' samen met het Rijk, om uit te zoeken hoe de uitvoering van complexe problematiek verbeterd kan worden.

Werk lokaal samen in netwerkverband

Het is belangrijk te bouwen aan een stevige sociale basis daar waar het gaat om armoede en schulden. Dit kun je doen door bijvoorbeeld een lokaal armoedenetwerk te formeren. Een dergelijk netwerk vervult diverse functies. Denk aan inzicht in de sociale kaart, meer samenhang in de samenwerking rondom inwoners of groepen van inwoners, onderlinge kennisontwikkeling, voorkomen van versnippering en overlap, inspelen op behoeften van mensen in armoede, bespreken van complexe casuïstiek om te komen tot maatwerk (door een afvaardiging van dit netwerk), vraagstukken signaleren en bij de gemeente agenderen. Een onafhankelijke netwerkregisseur kan dit netwerk meehelpen opbouwen, faciliteren en versterken.

Langzaam maar zeker de cirkel van invloed vergroten

Sommige oorzaken en oplossingsrichtingen van armoede en schulden liggen niet direct in jouw cirkel van invloed, maar bij woningbouwcorporaties, werkgevers in de regio of bij de Rijksoverheid. Door lokale signalen en vraagstukken te agenderen, kunnen er wel veranderingen plaats vinden, al is dit vaak wel een proces van lange adem. Hieronder een aantal tips hoe dat aan te pakken:

• Lobby gezamenlijk met andere gemeenten, maatschappelijke organisaties en landelijke (branche)verenigingen. Breng de knelpunten die spelen én de mogelijke oplossingsrichtingen helder in kaart. Zie bijvoorbeeld de lobby van de Landelijke Armoedecoalitie om de financiële gevolgen van het coronavirus voor kwetsbare mensen te beperken.
• Maak afspraken met woningcorporaties over voldoende betaalbare en passende huisvesting, het voorkomen van huisuitzettingen en verduurzamen van woningen om zo energiekosten te verlagen.
• Zet in op afspraken met lokale en regionale werkgevers rondom bepaalde kwetsbare doelgroepen die toeleiden naar werk.

Tot slot

De coronacrisis vraagt om een krachtige aanpak om toename en verergering van problematiek te voorkomen. Vroeg-signalering, een stress-sensitieve aanpak en de ruimte opzoeken binnen de regels  zijn hierbij belangrijke elementen. Met elkaar moeten we ervoor zorgen dat niemand buiten de boot valt. Vergroot die cirkel: waar wacht je op?

Meer weten? In het dossier Wat werkt bij de aanpak van armoede en schulden beschrijven we, gebaseerd op de nieuwste inzichten, welke werkzame elementen professionals jij kunt inzetten om personen te ondersteunen die te maken hebben met financiële problemen.