‘Ik ben hier omdat ik hier nódig ben’
Actief in het groen: activering en participatie van inwoners uit Veendam
’t Hoeske is een inspirerende en bloeiende ontmoetingsplek voor inwoners van Veendam. Deelnemers bestaan eigenlijk niet, die worden hier vrijwilligers genoemd. Iedereen doet mee, op welke manier dan ook. Mensen worden aangesproken op wat ze nog wél kunnen en wat ze zélf willen. Wat is het geheim achter deze succesformule?
In wat ooit een toeristisch informatiecentrum was, is het deze ochtend een drukte van belang. Het is zoete inval in ’t Hoekse – Gronings voor huisje. De koffie staat te pruttelen, er is zelfgemaakte cake, het belooft een zonnige lentedag te worden. ‘We hebben hier allerlei activeringsmogelijkheden’, vertelt Margreet van den Berg (adviseur samenlevingsopbouw). Met veel passie vertelt ze over de kansen die Welzijnsorganisatie deBasis uit Veendam zag om van het gebouwtje een levendige plek te maken. ‘Waarom gooi je je jas nou op de grond, Margreet! Dat doe je toch niet…?!’ vraagt Peter* quasi-verontwaardigd. Margreet kan er wel om lachen. Peter is ook aangeschoven – of beter, hij is blijven zitten aan deze tafel. Een uitgebreide delegatie is vandaag naar ’t Hoeske gekomen om zich te laten bijpraten over de ins en outs van dit Veendamse initiatief.
’t Hoeske: Actief in het groen
’t Hoeske is prachtig gelegen in recreatiegebied Borgerswold in het Oost-Groningse Veendam. De naastgelegen kinderboerderij, de manege en het prachtige natuurpark maken het plaatje compleet: hier hoeft niemand zich te vervelen. ‘Actief in het groen’ is een collectieve voorziening dat zich richt op alle inwoners van Veendam (bekijk hier het Gezond en Actief Leven Akkoord van de gemeente Veendam). Uitgangspunten zijn: vraaggericht werken, wijkgericht werken, normaliseren, activeren, uitgaan van mogelijkheden, focus op groen en gezonde leefstijl. Momenteel zijn er 70 inwoners betrokken bij activiteiten in en rondom ’t Hoeske. Vorig jaar (2023) heeft deBasis Veendam in totaal 1.403 inwoners bediend met allerhande activiteiten en ondersteuningsvragen. ’t Hoeske is een algemene voorziening waar iedereen welkom is; inwoners die gebruik maken van ’t Hoeske doen dat zonder indicatie. Er wordt momenteel gesproken over de mogelijkheid voor inwoners met een Wlz-indicatie om ook gebruik te (blijven) maken van ’t Hoeske.
Klusjesman
Inmiddels zijn Wubbe* en Anja* aangeschoven. Wubbe houdt er niet zo van: op een stoel zitten, praten. Liever is hij buiten bezig. Anja: ‘Thuis is hij ook altijd in de weer. Maar ja, op een gegeven moment zijn de klusjes thuis op. Dan is alles gedaan.’ ‘Een jaar of zes geleden werd bij Wubbe dementie geconstateerd.’ Met een schuin oog kijkt ze naar haar man, die stoïcijns voor zich uit kijkt. ‘Hij noemt het liever niet zo. Praat er liever ook niet over. Wubbe is Wubbe. Dementie betekent voor mij voortdurend ‘aan’ staan. Ik houd hem altijd in de gaten. Wat is hij aan het doen? Waar is hij nu? Ik hoor hem al een tijdje niet, zou het wel goed zijn? Daarom ben ik zo dankbaar dat deze plek er is. Dat geeft mij de nodige adempauze.’ Het is dapper dat Anja in deze groep – met allerlei onbekenden – haar verhaal durft te delen. Wubbe zit er gewoon bij, hoort het aan, knikt wat, kijkt verveeld naar buiten. ‘Ik vind het echt lastig om over dementie te praten als Wubbe er bij is, ik wil hem niet kwetsen…’ vertrouwt ze me later toe, ze wil respectvol over Wubbe blijven spreken. Hem blijven benaderen zoals hij is. ‘Hoe is het voor u om dementie te hebben?’ probeer ik. Verrassend genoeg veert Wubbe op. ‘Dementie? Nee hoor. Hier in het hoofd – met een paar vingers wijst hij naar zijn hoofd – is het een beetje in de war, maar ik heb geen dementie hoor. Ze hadden hier een klusjesman nodig, nou, en ik ben graag buiten en ik doe graag wat voor een ander…’ ‘Dat is ook de manier waarop ik hem hierheen heb kunnen halen,’ licht Anja toe. ‘Ik zei: joh, daar zoeken ze iemand, ze kunnen je gebruiken. Zou je vrijwilliger willen worden? Als ik had gezegd dat hier activiteiten voor mensen met dementie worden georganiseerd, was hij nooit gegaan. Jullie kunnen organiseren wat je willen – nadrukkelijk richt ze zich tot de vertegenwoordigers van de gemeente en welzijn – maar als mijn man niet wil, komt hij niet, zo simpel is dat.’ Wubbe: ‘Het is altijd fijn hier. Buiten heb ik een maat met wie ik samenwerk. En binnen zijn deze dames – wijzend naar ambulant begeleiders van deBasis, Angelique en Petra – met wie ik bijzonder goed kan opschieten.’
'Het is net het gewone leven en dat maakt deze plek zo speciaal'
’t Hoeske lijkt een huiskamer van de wijk, een centrum waar van alles samenkomt, waar gewerkt, gelachen, gehuild wordt. Anja: ‘Dat is ook zo fijn, het is feite het gewone leven hier.’ Een van de begeleiders van ’t Hoeske, Angelique Banus, vult aan: ‘Iedereen is welkom in ’t Hoeske. Gekscherend zeg ik wel eens: ‘Of je nu 18 jaar bent of 118: iedereen is welkom.’ We worden tenslotte steeds ouder met elkaar! Er komt hier van alles binnen, ook uit de nabijgelegen wijk. Het is net het gewone leven en dat maakt deze plek zo speciaal.’ Haar collega Petra Bralds vult aan: ‘Je mag hier zijn wie je bent. We spreken mensen aan op hun talenten. Wat kan jij, wat wil jij, hoe wil jij hier de dag doorbrengen? Wubbe doet allerhande klusjes, weer een ander is met jongeren bezig en een derde maakt de maaltijd gereed.’ Wubbe wijst naar het plafond. ‘Zie je die leidingen en die brandmelder? Heb ik gemaakt!’ Niet veel later stapt Wubbe op, het is volgens hem tijd voor een sigaretje, maar vooral om met zijn maatje Hermen* buiten aan de slag te gaan. Anja: ‘Ik ben echt heel blij dat dit er is. Denk je dat het mij uitmaakt of en hoeveel hij heeft geschoffeld hier? Wubbe komt er altijd beter van terug…’
Integraal
Aan tafel zit een divers gezelschap, inmiddels is ook wethouder Ans Grimbergen (sociaal domein, PvdA) aangeschoven – haar bevlogenheid is aanstekelijk. ‘Uiteraard staat ook dementie bij ons op de agenda. Dubbele vergrijzing, ontgroening, zelfredzaamheid: we zijn daar als gemeente volop mee bezig. Dat kunnen we niet alleen – we zijn blij met deze algemene voorziening.’ DeBasis Veendam heeft van de gemeente de opdracht gekregen om integraal te werken aan het welzijn van inwoners van Veendam. Wat dat betekent? ‘In mijn ogen is welzijn van inwoners een systeemverantwoordelijkheid. Met elkaar staan we voor de taak om het welzijn en welbevinden van onze inwoners te verbeteren. We willen hulp en ondersteuning zo dicht bij mogelijk organiseren – en het liefst werken we met een vaste groep samenwerkingspartners.’
'In mijn ogen is welzijn van inwoners een systeemverantwoordelijkheid'
Huisartsen, casemanagers, beweegcoaches, welzijnswerkers, opbouwwerkers, gemeente: ze weten de weg naar ’t Hoeske goed te vinden. Huisartsen organiseren er hun onderling overleg, de wethouder wordt regelmatig ingevlogen, Welzijnsorganisatie deBasis Veendam doet er alles aan om verbindingen te leggen én te onderhouden. Buurhuiskamers, wandelingen tegen eenzaamheid, dagopvangpsychiatrie: met man en macht wordt gewerkt aan inclusie en participatie. DeBasis Veendam heeft niet alleen oog voor geluk, maar ook voor geld. Margreet en haar teamleider lopen niet weg voor het soms moeilijke gesprek over de maatschappelijke maar ook financiële kosten en baten. ‘Wat onze inzet in ’t Hoeske oplevert? Veel! Uitstel of afstel van zorgvraag, voorkomen van crisis, kwaliteit van leven vooral. Wacht, ik pak een rapportage van vorig jaar erbij.’ Ze somt op: deelnemers hebben meer sociale contacten, voelen zich minder eenzaam, zijn mentaal weerbaarder, fitter en actiever; mantelzorgers worden ontlast door respijtzorg; jonge mensen met dementie voelen zich doordat ze worden aangesproken op hun talenten en mogelijkheden gezien en nuttig. Vrijwel iedereen wil méér: meer aanbod, meer aandacht, meer activiteiten.
Groen en doen
Activeringsmogelijkheden, het woord viel snel. ’t Hoeske bevindt zich in de gelukkige omstandigheid dat er in en om het gebouw allerlei mogelijkheden zijn. Kinderboerderij en manege zijn binnen handbereik en ook het natuurgebied biedt allerlei mogelijkheden. Mogelijkheden hebben en mogelijkheden benutten zijn wel twee verschillende dingen. ‘Je moet het samen doen,’ benadrukt Margreet, ‘je hebt elkaar nodig. Elkaar uitdagen, elkaar uitnodigen, samen voor de inwoners.’ IJsjes verkopen aan bezoekers van de kinderboerderij? Doen we. Groenvoorziening? Geen probleem. Wat als mensen willen fietsen? Dan is er een duofiets. DeBasis Veendam kreeg de mogelijkheid om een stukje grond te huren – voor een te verwaarlozen bedrag per jaar. Vrijwilliger Rein* is er maar wat trots op. Als we hem ontmoeten in de tuin glimt hij van oor tot oor. ‘Zie je dat? Daar komen tomaten. En daar bonen. En daar…’ Het houdt niet op. Rein komt vrijwel elke dag – niet alleen om de groentetuin te onderhouden. ‘Vorige week hebben we met een paar mensen de tuintafel in elkaar gezet. Dat biedt gelegenheid om elkaar te ontmoeten, zomaar wat bij te kletsen, van de zon te genieten – daar zijn we wel aan toe na het natte voorjaar! We willen groenten verbouwen om in ’t Hoeske te gebruiken. Mochten we teveel hebben, dan geven we het weg aan mensen die dat kunnen gebruiken.’ Activering, eenzaamheid, armoede: het lijkt hier op een natuurlijke manier bij elkaar te komen. Aandachtspunt is het werven van vrijwilligers. Rein weet wel hoe het komt: ‘Mensen willen van hun pensioen genieten. Die denken: ik heb altijd voor anderen gezorgd en ga nu eerst uitrusten. Gelijk hebben ze. Daarnaast zijn mensen hier misschien wel een beetje terughoudend of ja, hoe zal ik dat noemen? Als een ander het niet doet, doe ik het ook niet… Toch proberen we meer mensen erbij te betrekken. Niet alleen ouderen, maar ook jongeren.’
Inmiddels is Rina* gearriveerd - met Binky. Binky is een van haar paarden. Of ze niet iets met mensen met dementie en paarden kon doen, had Margreet ooit gevraagd. Waar een wil is, is een weg, dacht Rina – docent en instructeur in hart en nieren. Kwiek en scherp als ze is – de 75 jaren zie je er niet aan af – draagt ze bij aan plezier en welzijn van de deelnemers. ‘Elke keer ontroert het me weer als ik zie wat er gebeurt met de mensen met dementie als ze met de paarden bezig zijn. Mensen die helemaal ingedut zijn, waar weinig meer uitkomt, een sombere opslag hebben: zet ze naast een paard en kijkt eens wat er gebeurd.’
'Je hoopt dat je mensen blij maakt'
Uit onderzoek weten we dat dieren wonderen kunnen doen bij mensen met dementie. Rina bevestigt dat: ‘Er komen vaak emoties los. Mensen zijn soms angstig geworden of trekken zich terug, maar als ze het paard gaan borstelen of een rondje lopen met het paard, gebeuren er wonderen. Dieren oordelen niet, die spiegelen vooral. De werking hiervan is veel breder: een autistisch meisje ging praten dankzij een dolfijn, een jongen leerde communiceren dankzij een hond en een man in een vergevorderd stadium van dementie leerde (opnieuw) over zijn gevoelens te praten…’
Of het een zinvolle dag was? ‘Ontroerend vooral,’ zegt een van de coördinatoren. ‘Je hoopt dat je mensen blij maakt en als je dan van hen hoort dat dat ook zo is, dat ze het gevoel hebben gezien te worden, dat ze zich nuttig voelen, ja, daar doe je het voor…’
Breinbrekers
- Anja* (mantelzorger van Wubbe*): ‘Je weet niet welke hulp je wanneer nodig hebt. Ik had ook geen flauw idee welke hulp en ondersteuning er is – ook al werk ik in de zorg…’
- En van de aanwezigen vertelt de volgende anekdote: ‘Een familielid was verbaasd dat iemand met dementie een wand had behangen. ‘Heeft hij dat gedaan?!’ Alsof hij dat niet meer zou kunnen. Mensen met dementie mankeren iets in hun hoofd, niet aan hun handen… We hebben echt nog een wereld te winnen als het om beeldvorming gaat.’
- In sommige straten en buurten van Veendam kennen inwoners elkaar goed en zien ze naar elkaar om, in andere straten en buurten is dat minder het geval. Welzijnsmedewerkers en opbouwwerkers stellen daarom vragen als ‘Hoe goed kent u de buurt?’ en ‘Wie of wat denkt u nodig te hebben om oud(er) te worden?’
- Een deelnemer: ‘Ik ben hier nodig dus ben ik hier. Als ik niet nodig ben, kom ik niet.’
* Namen zijn om privacyredenen gefingeerd.
