Lexicon Nabijheid en Sociaal Werk: leefwereld en systeem
In het Lexicon Nabijheid en Sociaal Werk bespreken uiteenlopende experts 40 veelgebruikte en veelzijdige nabijheidstermen. Verschillende kennisbronnen over nabij sociaal werken worden in het Lexicon met elkaar verbonden. Wetenschappelijke expertise, kennis uit de praktijk en het beleid en uit ervaring komen samen. René Gabriëls is als filosoof en sociaal wetenschapper verbonden aan de Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen van de Universiteit Maastricht. Hij werkte voor het lexicon het begrip ‘Leefwereld en systeem’ uit. Hij geeft antwoord op de vraag: waarom zouden sociaal werkers kennis moeten nemen van het begrippenpaar leefwereld en systeem van Habermas?
Gabriëls: ‘Het is belangrijk dat sociaal werkers niet alleen kennisnemen van begrippen als ‘leefwereld en systeem’, maar juist ook van de begrippen als ‘communicatief handelen’, ‘strategisch handelen’ en ‘kolonisering van de leefwereld’. Deze hele set van begrippen vormt voor sociaal werkers bruikbaar gereedschap om zowel reflexief naar het eigen handelen te kijken als het functioneren van organisaties waarvoor ze werken kritisch tegen het licht te houden.’
‘Met communicatief handelen bedoelt Habermas, dat je de ander – denk aan een cliënt of een inwoner – niet alleen ziet als een middel voor het bereiken van een doel, maar als iemand waarmee je tot wederzijds begrip probeert te komen. In tegenstelling tot het op efficiënte wijze bereiken van doelen gericht strategische handelen dat mensen met geld prikkelt of met machtsmiddelen tot iets dwingt, is het communicatieve handelen gericht op een open gesprek dat de waardigheid van mensen zoveel mogelijk tot zijn recht laat komen. In het sociaal werk draait het helaas te veel om geld en macht en beschouwen managers sociaal werkers vaak alleen als ‘human resources’ voor het efficiënt bereiken van de doelen van een organisatie.
'In het sociaal werk draait het helaas te veel om geld en macht'
Ik signaleer dat op dit moment op veel plaatsen het strategisch handelen de boventoon voert. Managers van maatschappelijke organisaties of overheidsorganisaties, opererend vanuit een neoliberaal systeem, verminderen de ruimte van sociaal werkers om naar eigen inzichten inhoud te geven aan hun vak. Deprofessionalisering en depolitisering is het gevolg. En deze ontwikkeling is al lange tijd gaande! Gelukkig signaleer ik ook dat steeds meer sociaal werkers dat niet langer accepteren. Ik kijk nu in het bijzonder naar onze Belgische vrienden en vriendinnen. Ze politiseren, zij spreken zich uit tegen een systeem dat hun handelen overstelpt met regels en tot een toename van burnouts en depressies onder sociaal werkers leidt. Ze eisen organisaties die hun werk niet platslaan, maar ze de ruimte verschaffen communicatief in plaats van strategisch te handelen, dat wil zeggen een goed gesprek met cliënten of bewoners te voeren en zodoende tot wederzijds begrip te komen dat essentieel is voor het oplossen van problemen.’
