Moonen is nog maar net terug uit Sharm El-Sheikh als ze aanschuift voor een gesprek over het Kerstdebat van Movisie. De klimaattop was een bijzondere ervaring, zeker in vergelijking met die van vorig jaar in Glasgow. ‘Toen was er echt momentum om alles wat er in de maanden en jaren ervoor al was voorbereid, af te sluiten tijdens de top. Dit was een ander type klimaattop: we moesten vanaf nul beginnen.’

Niet vrijuit kunnen spreken

Bovendien was de sfeer anders, onder andere door het protestverbod en de klimaatactivist die werd vastgehouden. ‘Het was heel intensief om niet vrijuit te kunnen spreken. De vraag was niet zozeer óf je werd afgeluisterd, het ging er meer over wanneer wel en wanneer niet. Verder was het een emotionele achtbaan. We dachten steeds dat het afgelopen jaar met alle klimaatrampen wel tot versnelling zou leiden, maar het was erg teleurstellend hoe weinig ambitie er was.’

'Het was erg teleurstellend hoe weinig ambitie er was'

Gescheiden werelden

‘Er bestaan twee gigantisch gescheiden werelden’, moest ze ook tijdens de klimaattop constateren: ‘Eentje waarin de urgentie meer dan ooit gevoeld wordt en eentje waarin men zegt: ‘Na mij de zondvloed, ik ga nu echt niet inleveren.’ En dan heb ik het niet alleen over individuele mensen die ik sprak, het zijn ook echt hele landen die zo’n houding hebben. China is daar een bekend voorbeeld van, maar het geldt ook voor de Verenigde Staten en Saudi-Arabië. Europa heeft ook lang zo’n insteek gehad, maar dat is wel aan het veranderen.’

Veroorzaker en slachtoffer

Dat er een compensatiefonds gaat komen, ziet Moonen als een lichtpuntje. ‘Het is echt bijzonder dat dit agendapunt niet is doorgeschoven. Voor de landen die nu al groot slachtoffer zijn is de komst van het schadefonds belangrijk nieuws, ook al is nog niet duidelijk wanneer en voor wie het precies zal zijn.’

Het komende jaar wordt verder uitgewerkt welke landen compensatie zullen ontvangen en welke landen moeten gaan betalen. ‘Of’, zo scherpt Moonen aan, ‘welke landen er misschien gaan ontvangen, terwijl ze ook moeten betalen.’ Ze noemt weer China als voorbeeld: wij zien dat land als veroorzaker, terwijl ze zichzelf vooral als slachtoffer zien. ‘Een compromis met betalen voor hetgeen je veroorzaakt en ontvangen voor waar je slachtoffer van bent, kan helpen om eruit te komen. Dit kan bovendien ook interessant zijn voor Nederland: als we bedenken dat ook wij nu al slachtoffer zijn, en de komende jaren misschien nog wel vaker worden.’

'Kijk je breder dan alleen financiële welvaart, dan kunnen keuzes anders uitvallen'

Doorbraak forceren

Daarmee komt het gesprek op klimaatrechtvaardigheid. De Jonge Klimaatbeweging pleit in hun Jonge Klimaatagenda, een toekomstvisie voor Nederland, voor brede welvaart. Door daar op te sturen, in plaats van alleen financiële welvaart, kunnen we wellicht een doorbraak forceren voor problemen die we vooralsnog niet opgelost krijgen. Dat gaat langs twee lijnen: ‘Ten eerste betrekt het andere maatstaven dan alleen financiële. Traditioneel bepaalt het financiële plaatje de beleidskeuzes. Maar kijk je breder, ook naar effecten voor natuur, biodiversiteit en het sociale kapitaal bijvoorbeeld, dan kunnen keuzes anders uitvallen.’

Kloof tussen arm en rijk

‘Als het bruto binnenlands product weer eens met zoveel procent gestegen is, dan hangen politici op het acht uur journaal de vlaggetjes op. Dat de biodiversiteit blijft dalen en de rijen bij de voedselbanken groeien, dat wordt daar niet in meegenomen.’ Brede welvaart gaat ten tweede niet alleen over huidige generaties, maar ook over die in de toekomst, legt Moonen verder uit. ‘Wat is het effect van nieuw beleid over tien jaar, of over dertig jaar? Dat is een belangrijke vraag. We zijn dan ook blij dat er in het regeerakkoord is opgenomen dat er een generatietoets komt. Die brengt de toekomstige effecten van voorgenomen beleid in kaart.’

Was er eerder al vanuit het begrip brede welvaart naar de opgave van de energietransitie gekeken, dan was die volgens Moonen nu al verder geweest en had voorkomen kunnen worden dat deze overgang de kloof tussen arm en rijk vergroot. ‘Want dan hadden we Poetin niet nodig gehad om te beseffen dat mensen met een kleine beurs in een tochtig huurhuis minder gebruik kunnen maken van de stimuleringsmaatregelen. We hadden eerder ingezien dat fors investeren in hernieuwbare energie nodig is om huidige en toekomstige generaties in een fijn en leefbaar huis te kunnen laten wonen. Nadenken over de lange termijn helpt dus ook om het nu rechtvaardiger te organiseren.’

Toekomstbeeld

Vanuit die blik van brede welvaart, ook voor toekomstige generaties, schreef de Jonge Klimaatbeweging de Jonge Klimaatagenda: een toekomstdroom voor het Nederland van 2040. Hoe werken onze economie en ons energiesysteem, hoe gaan we met de natuur om en hoe wonen, reizen, eten en leren we? In die droom gaan het terugdringen van de klimaatverandering en een rechtvaardiger, socialer Nederland samen.

'Armoede in een rechtvaardige toekomst bestaat niet'

Het toekomstbeeld laat zien dat een kleinere voetafdruk prima samen kan gaan met meer geluk. ‘Laat ik vooropstellen dat armoede in een rechtvaardige toekomst niet tot nauwelijks bestaat’, haast Moonen zich te zeggen, ‘maar als je kijkt naar het bezit en consumptiegedrag, dan is duidelijk dat voor de meeste Nederlanders meer geld niet gelukkiger maakt. In Nederland zijn het inkomen en het bestedingspatroon de afgelopen zestig jaar enorm gestegen, maar de welvaart is gevoelsmatig niet veranderd.’

Tweedehands

Over twintig jaar vinden veel meer mensen het bijvoorbeeld heel gewoon om hun kleding tweedehands te kopen, noemt Moonen als onderdeel van een leefstijl met minder klimaatimpact. ‘In sommige kringen kleeft daar nu nog een stigma aan vies, stinkend en zielig. Dat beeld is dan helemaal gekanteld. Je ziet nu al dat het bij bepaalde groepen überhip is.’

Kritieke metalen

De opkomst van de deeleconomie is nog een ander voorbeeld. Voor wie heden ten dage geen auto heeft, is dat vaak omdat het te duur is. Maar dat is aan het veranderen. In 2040 hebben veel minder huishoudens dan nu een eigen auto, laat staan twee. Deelauto’s zijn dan gangbaar. Want ook al rijden we dan vooral elektrisch, de hoeveelheid kritieke metalen die nodig zijn voor de batterijen is beperkt en komen bovendien uit andere landen. ‘Bezit wordt steeds minder verheerlijkt, de glans van alsmaar nieuwe spullen kopen gaat er echt vanaf.’

'Brede welvaart gaat ook over investeren in inclusieve wijken'

Inclusieve wijken

Bij de vraag hoe de deeleconomie kan floreren, komt het rechtvaardigheidsvraagstuk weer om de hoek. ‘Brede welvaart gaat ook over het investeren in inclusieve wijken. Een wijk waarin iedereen voldoende sociale en digitale vaardigheden heeft om een heggenschaar, oppas of vervoer te regelen, via buurtgenoten of online platforms. Als er dan een wijkbatterij komt, dan gaat het energie delen als vanzelf.’ Het delen van dingen en diensten ziet Moonen als een essentieel onderdeel van een duurzame toekomst. En ze sluit af met een oproep aan lokale overheden: ‘Gemeenten moeten stimuleren en zorgen dat iedereen zich onderdeel voelt van de gemeenschap.’

Tekst: Tea Keijl