Competentiegericht begeleiden in de maatschappelijke opvang

Inhoudelijke elementen

• Competentiegericht begeleiden is een stapsgewijze aanpak waarbij een begeleidingscyclus wordt gevolgd. Tijdens het traject is voortdurend het proces gaande van informatie verzamelen en analyseren, en het vervolgens stellen van doelen, uitvoeren van acties en evalueren van de resultaten. Dit proces bestaat uit verschillende stappen die elkaar opvolgen en cyclisch zijn.
• Het begeleidingstraject van de cliënt wordt van aankomst tot vertrek gekenmerkt door een duidelijke fasering: Begin, Midden, Eind. Voor de cliënt is duidelijk waar naartoe gewerkt gaat worden en wat, wanneer aan de orde komt doordat dit uiteen gezet is in een begeleidingsplan dat samen met de cliënt is opgesteld.
• De inhoud van de begeleiding is uitgewerkt in vier inhoudelijke pijlers die faseoverstijgend zijn en de basis bieden voor de begeleiding. De verschillende activiteiten die plaatsvinden binnen de pijlers worden parallel naast elkaar uitgevoerd gedurende het gehele traject van een cliënt. Om de pijlers vorm te geven in de praktijk zijn ze voor de begeleiding uitgewerkt in concrete handvatten en technieken.
• Binnen elk begeleidingstraject wordt informatie verzameld en geanalyseerd over de wensen en het functioneren van de cliënt. Er wordt gebruik gemaakt van motiverende, coachende en sturende technieken, waarvan bekend is dat zij werkzaam zijn in het bereiken en activeren van de cliënt tot actie. De methodiek biedt begeleiders daarnaast specifieke handvatten, technieken en hulpmiddelen die ingezet worden bij de begeleiding van cliënten en het vergroten van de competentie van de cliënten. Er zijn  een aantal technieken die standaard bij elk begeleidingstraject worden ingezet zoals de gedragssuggestie, gedragsoefening en versterkende en corrigerende feedback. De effectiviteit van deze technieken volgt uit de breed geaccepteerde psychologische leertheorieën over gedragsverandering.

  Uitgangspunten van de methodiek zijn:

• De cliënt perspectief bieden door hem te ondersteunen bij het zelf formuleren van zijn toekomstperspectief, deze nader te concretiseren om vervolgens samen met de begeleider het traject vorm te geven.
• Op een systematische manier informatie verzamelen over de (sterke en zwakke kanten van) de cliënt en zijn omgeving. De huidige situatie waarin de cliënt zich bevindt wordt als vertrekpunt genomen van de begeleiding. Er wordt samen met de cliënt gekeken hoe voorheen sterke punten nu ingezet en uitgebouwd kunnen worden. In de begeleiding is er aandacht voor het ombuigen van ongewenst gedrag door een analyse te maken van het gedrag, de functie van het gedrag en de situatie waarin het gedrag plaatsvindt.
• Het vergroten van de motivatie door het inventariseren en aansluiten bij de wensen, ideeën en mogelijkheden van de cliënt om vanuit daar gezamenlijk doelen en passende acties op te stellen.
• De cliënt activeren en zijn (zelf-)inzicht, probleemoplossend vermogen en vaardigheden vergroten.
• De methodiek heeft een aantal elementen waarvan uit onderzoek is gebleken dat zij een positieve invloed hebben op de effectiviteit van een begeleidingsproces:
  -In de methodiek staan de eigen wensen van de cliënt op het gebied van wonen, vrije tijd en netwerk centraal (Miller & Rollnick, 2002).
  -De wijze waarop de interventie is opgebouwd geeft blijk van structurering en fasering. De doelen en werkpunten worden altijd opgesteld in samenspraak met de cliënt. De wens van de cliënt is leidend als het gaat om welke doelen er worden gesteld en welk doel er eerst aangepakt gaat worden. En er wordt stapsgewijs gewerkt aan de realisatie van doelen ( van Yperen, 2010).
  -In de methodiek wordt veel belang gehecht aan een positieve bejegening van de cliënt om zo van een positieve, open en warme relatie tussen cliënt en therapeut te creëren ( Curtis, Field, Knaan-Kostman & Mannix, 2004), het tonen van empathie (Bohart, Elliott, Greenberg & Watson, 2002), en het hebben van een positieve houding (Farber & Doolin, 2011).
  -De methodiek maakt gebruik van cognitief gedragstherapeutische technieken zoals het S-R-C schema (Van der Laan, 2004, p. 37).
  -Een belangrijk onderdeel van de methodiek is het ondersteunen van de cliënt bij het creëren en/of uitbreiden van een steunend sociaal netwerk (Bean, Schafer & Glennon, 2013).
• De methodiek is gericht op het zo zelfredzaam en zelfstandig mogelijk laten functioneren van cliënten in hun eigen context. De methodiek richt zich op het creëren van een veilige en stimulerende omgeving waarbij ingezet wordt op bevorderende omgevingsfactoren (zoals het hebben en behouden van huisvesting, voldoende inkomen, een passende dagbesteding en steunende netwerkcontacten) en cliëntfactoren, het minimaliseren van de invloed van belemmerende cliënt- en omgevingsfactorreen, het leren van vaardigheden en het verrijken dan wel verlichten van de taken waar de cliënt voor staat.
• De voortgang van de cliënt wordt gemonitord via het traject- en begeleidingsplan van de cliënt, een en vragenlijst waarmee de zelfredzaamheid van de cliënt aan het Begin, Midden en Einde van het traject in kaart wordt gebracht. Ook wordt er een cliënttevredenheidsvragenlijst afgenomen om in kaart te brengen hoe tevreden de cliënt is over het begeleidingstraject en de invloed die hij op dit traject heeft gehad.
• Uit een procesevaluatie naar de uitvoering van Competentiegericht begeleiden is gebleken dat cliënten significante vooruitgang boekten op de levensdomeinen: Inkomen, Dagbesteding, Huisvesting, Fysieke Gezondheid, ADL-vaardigheden en Sociaal Netwerk. Cliënten zijn vooral tevreden over de bereikbaarheid van de begeleiders, de omgang met en deskundigheid van de begeleiders en het feit dat ze zelf veel invloed hebben op de inhoud van hun begeleidingsplan.

Praktische elementen

• De methodiek is in samenwerking met de doelgroep ontwikkeld, en wordt door monitoring en evaluatie onder cliënten en begeleiders doorontwikkeld.
• De methodiek kent een duidelijk implementatietraject dat in samenwerking met de organisatie wordt opgesteld. Er worden aandachtsfunctionarissen aangesteld en opgeleid die een belangrijke rol spelen in het implementatieproces en de kwaliteitsbewaking.
• Er zijn meerdere trainingen beschikbaar voor organisaties zoals een basistraining voor medewerkers om zich bepaalde kennis en vaardigheden eigen te maken, trainingen voor het CHM en workshops en verdiepingstrainingen. Er zijn materialen voor trainingen, cursussen en begeleidingsmogelijkheden beschikbaar voor organisaties.
• Voor organisaties die Competentiegericht begeleiden hebben geïmplementeerd, is er een kwaliteitsmonitor ontwikkeld, een meetinstrument om de kwaliteit van de uitvoering van Competentiegericht begeleiden en de behandelintegriteit te toetsen.