Momentum voor de menselijke maat

Praktijklessen voor Zorg en Welzijn

In 2015 werden de jeugdzorg, de langdurige zorg en werk en inkomen gedecentraliseerd. De gedachte was dat er meer maatwerk zou kunnen worden geleverd als de uitvoering dichter bij de burgers zou komen. Gemeenten kennen hun burgers beter en kunnen daarmee ook beter inschatten wat er nodig is voor wie. Door efficiëntie-denken, schaalvergroting, protocollering en automatisering was die inschatting in de verdrukking gekomen.

Er zijn goede redenen om te investeren in maatwerk dat dicht bij de burger staat. Uit wetenschappelijke inzichten en praktische ervaringen wordt steeds duidelijker dat het rendeert om goed te luisteren en breed te kijken en een aanpak of behandeling daarop af te stemmen. Bijvoorbeeld in de zorg raken begrippen als waardegedreven zorg, zelfmanagement en shared decision making steeds meer in zwang. En het past ook goed in een trend van emancipatie van burgers en patiënten waarbij het paternalistische denken van overheid, bestuurders en zorgverleners in de afgelopen decennia steeds meer een onwelriekende spruitjeslucht heeft gekregen.

Decentralisatie naar gemeenten

De decentralisatie naar gemeenten was een juiste gedachte, maar met de verkeerde uitvoering. Er werd namelijk direct een stevige bezuiniging ingeboekt, terwijl dergelijke operaties in het begin altijd geld kosten voor ze renderen. Van maatwerk kwam daarom niet veel terecht. Wat ook niet hielp is dat men opereerde vanuit een normatief kader waarin zelfredzaamheid centraal staat. Op zich is er niets mis met het idee van eigen regie, maar de combinatie met een gebrek aan maatwerk had tot gevolg dat burgers die die zelfredzaamheid niet kunnen waarmaken in de kou zijn komen te staan. En toen kwam de toeslagenaffaire er overheen. Het vertrouwen van burgers in de mogelijkheden en goede wil van bestuurders om rekening te houden met de menselijke maat is broos geworden. De urgentie van het hanteren van de menselijke maat is door de toeslagenaffaire nog sterker naar boven gekomen, maar het is geen nieuw of modieus begrip. Al in 1983 schreef Donald Schön een boek met de titel ‘The reflective practitioner’ waarin vrijwel alle begrippen van de menselijke maat al voorkomen: de discretionaire bevoegdheden, het moeras waarin de professionals vaak op intuïtie en mensenkennis moeten varen, waardegedreven werken en participatie van betrokkenen.

Vijftien positieve voorbeelden

En ook vandaag de dag staan we niet stil. Er wordt gewerkt aan financiering voor domein-overstijgende zorg, mensen met bepaalde vormen van kanker kunnen online beslisondersteuning raadplegen om in te schatten welke behandeling bij hen past, er is een apart programma voor gezinnen met multi-problemen, er is een unit voor complexe zorgvragen van burgers die tussen wal en schip geraken en er zijn teams om acute problemen in de jeugdzorg aan te pakken. En het Instituut voor Publieke Waarden is al meer dan tien jaar bezig met hun Doorbaakmethode. In deze bundel lees je vijftien positieve voorbeelden van hoe de menselijke maat vorm kan krijgen. Je zou daarmee kunnen betogen dat er niets nieuws onder de zon is en dat we al goed bezig zijn met het leveren van maatwerk. Het is evenwel niet alleen de toeslagenaffaire die ons hardhandig met beide benen op de grond zet. De inspirerende voorbeelden in de bundel laten ook zien dat de menselijke maat vaak ondanks en niet dankzij het systeem bestaan. Het enthousiasme om initiatieven voor de menselijke maat te ontplooien wordt zo bekoeld. Een langetermijnvisie ontbreekt waardoor het te veel bij losse en soms kortstondige initiatieven blijft die als kralen in ons bestuurs- en zorglandschap liggen. In de volgende fase is het zaak een mooi snoer te rijgen van de kralen, want alleen zo kan meer maatschappelijk rendement uit de bestaande initiatieven worden gehaald.

Menselijke maat

Tijdens het samenstellen van deze bundel merkten we dat in alle lagen van de samenleving de urgentie gevoeld wordt om door te pakken. Never waste a good crisis, luidt het cliché. Laten we dat ter harte nemen. Er is nu politiek en maatschappelijk momentum om het pad van de menselijke maat verder op te gaan. In deze bundel geven we een aftrap met wat er allemaal mogelijk is en welke lessen we kunnen leren om de kralenketting glans te geven.

Download de volledige publicatie