Mantelzorgers hebben een steeds grotere rol in de zorg en ondersteuning van hun naaste. Ouderen blijven langer thuis wonen vaak met behulp van familie en naasten. In Nederland zijn ongeveer 5,5 miljoen mensen mantelzorger. Uit onderzoek van het SCP (2019) weten we dat er in de toekomst steeds meer hulpvragers zijn, maar minder mantelzorgers. Er zijn nu al veel overbelaste mantelzorgers. Naar verwachting wordt de druk op mantelzorgers in de komende jaren alleen maar groter. Om passende zorg en ondersteuning te bieden aan hulpvragers, is een gelijkwaardige samenwerking tussen mantelzorgers en professionals essentieel. In de lokale lerende praktijken van In voor mantelzorgthuis is hieraan gewerkt. In dit artikel geven we je een inkijkje in de werkzame elementen.
Waarom is samenwerken met mantelzorgers zo belangrijk?
Een goede samenwerking helpt mantelzorgers om de zorg voor hun naaste op een prettige manier voort te zetten. Samen zorgen vraagt om een goede en gelijkwaardige relatie, een relatie waarin partijen elkaar serieus nemen en respect hebben voor elkaars opvattingen. De inbreng van de professional en de mantelzorger zijn van gelijke waarde, van even groot belang. Jullie vullen elkaar goed aan en samen zorgen jullie voor de beste zorg en ondersteuning voor de hulpvrager. In de praktijk blijkt dat een goede samenwerking met mantelzorgers het werkplezier van professionals zoals de huisarts en de wijkverpleegkundige vergroot. Zij zien wat het oplevert voor de mantelzorger en voor degene voor wie deze zorgt. Ook heb je als professional het gevoel dat je er niet alleen voor staat. Elke situatie en elke mantelzorger is uniek. Het gesprek aangaan over wensen, grenzen en verwachtingen is daarom waardevol. Je leert elkaar beter kennen en kunt zo goed op elkaar inspelen. Het samenwerken met mantelzorgers kan wel eens dilemma’s opleveren. Bijvoorbeeld omdat je van mening verschilt met de mantelzorger of hulpvrager. Dan is het belangrijk om van elkaar te horen waarom de ander deze opvattingen heeft. Samen zoeken naar een oplossing waar ieder zich in kan vinden kan helpen.
SOFA-model biedt uitkomst
Een goede samenwerking met mantelzorgers is ook van meerwaarde voor jou als professional. Maar hoe doe je dat dan? We weten dat werken met het SOFAmodel hierbij kan helpen. Dit staat voor Samenwerken, Ondersteunen, Faciliteren en Afstemmen. Als je rekening houdt met de vier rollen die hierbij horen- partner in de zorg, hulpvrager, persoonlijke relatie en expert- dan helpt dat bij het vormgeven van een gelijkwaardige samenwerking. De volledige uitleg van het SOFA-model vind je verderop in dit magazine.
SOFA-model vraagt iets van professional
Veel professionals hebben al oog voor de mantelzorger, bijvoorbeeld omdat het hun taak is om mantelzorgers te ondersteunen. Heb jij al aandacht voor de mantelzorger? Dan kan het SOFA-model je helpen om na te gaan of je hem al in alle vier rollen ziet binnen jullie samenwerking. Andere professionals zijn zich misschien nog niet zo bewust van mantelzorgers of weten niet zo goed hoe ze zelf verschil kunnen maken voor hen. In de lokale lerende praktijken hebben de deelnemers geïnvesteerd in het vergroten van bewustwording bij professionals, dit om de samenwerking met mantelzorgers te verbeteren. Niet alleen bij het Wmoloket of de wijkverpleegkundige, maar juist ook bij professionals die vooral een rol spelen in de doorverwijzing naar Steunpunten Mantelzorg. Zoals huishoudelijke hulpen, fysiotherapeuten, medewerkers van het ziekenhuis of revalidatiecentrum. In ‘s-Hertogenbosch kregen huishoudelijk hulpen bijvoorbeeld een training voor het herkennen van overbelasting bij mantelzorgers. Ook in het ziekenhuis op de Brabantse Wal lijkt de keuze voor meer aandacht voor mantelzorgers zijn vruchten af te werpen. Meer professionals weten nu hoe belangrijk de rol van de mantelzorger is en wat zij zelf voor de mantelzorger kunnen betekenen. ‘Waarin je merkt dat zij dus bij hen ook op de revalidatieafdeling en ik als transferverpleegkundige ook zeg: goh, wij moeten het stuk met mantelzorg veel meer naar de voorkant schuiven. Dus als iemand ontslagen wordt uit het ziekenhuis en die partner gaat weer mee naar huis, dan moeten we dat foldertje van het Steunpunt meegeven. Dat is iets heel simpels, maar het gebeurde niet’, vertelt een transferverpleegkundige.
Het helpt als verschillende professionals zich bewust zijn van de belangrijke rol van mantelzorgers. Hierdoor kunnen zij hen tijdig ondersteunen zodat de mantelzorgers de zorg op een prettige manier kunnen volhouden. Maar het is ook het startpunt voor een gelijkwaardige samenwerking. De titel van dit magazine zegt het al: ’Op de gedeelde eerste plek’. De mantelzorger staat naast de hulpvrager en is net zo belangrijk voor jou als professional. Zoals in het SOFAmodel beschreven: de mantelzorger is onder andere expert en heeft veel kennis over de hulpvrager.
Iedere mantelzorger is uniek
Het toepassen van de SOFA kan professionals helpen om een gelijkwaardige samenwerking met mantelzorgers te realiseren. Iedere mantelzorger en elke mantelzorgsituatie is uniek. Er zijn persoonlijke verschillen, maar ook bijvoorbeeld verschillen in de duur van de ziekte of aandoening, de zorgtaken en de fysieke en sociale omgeving. Het is daarom waardevol om hier rekening mee te houden en aan te sluiten bij het leven van de mantelzorger, bij diens leef- en beleefwereld. Maar hoe doe je dat? Het onderwerp ‘aansluiten bij de leef- en beleefwereld’ stond in verschillende lokaal lerende praktijken centraal.
In Noordwest Veluwe is bijvoorbeeld een podcast ontwikkeld die professionals inzicht geeft in de leef- en beleefwereld van mantelzorgers. ‘Het doel is om beter aan te sluiten bij mantelzorgers. Als buurman of kind ben je al heel lang betrokken bij de zorg, al ver voordat de hulpverlening er was. Hoe start je dan als hulpverlener in een nieuwe casus, hoe bereik je een mantelzorger in jouw hulpverleningstraject?’ aldus een deelnemer uit Noordwest Veluwe. De reacties van professionals zijn positief.
Hoe gaat het met u?
Het is een simpele vraag, maar hij kan jou als professional echt helpen om het gesprek aan te gaan met de mantelzorger. Dit is de eerste kleine stap die jij kunt nemen om de samenwerking met mantelzorgers te versterken. ‘Een mantelzorger en professional kunnen aannames doen, die een goede samenwerking in de weg staan’, vertelt een deelnemer uit Noordwest Veluwe. Bespreek met mantelzorgers de wensen, grenzen en verwachtingen van de samenwerking. Je kijkt met een open, nieuwsgierige blik naar de behoeftes van de mantelzorger en onderzoekt door de dialoog aan te gaan. In Leiden hebben ze bijvoorbeeld een 10 minutencheck ontworpen: Verschillende professionals hebben echt even aandacht voor de mantelzorger en verwijzen hem warmdoor naar de juiste organisatie voor ondersteuning. De ervaringen zijn positief. ‘Het werkt ontzettend goed’, aldus een deelnemer uit Leiden. ‘Mantelzorgers vertellen ons dat ze zich echt gezien, gehoord en ondersteund voelen.’
Zie het belang van gelijkwaardigheid
Gelijkwaardig samenwerken met mantelzorgers is de basis voor een goede ondersteuning van mantelzorg. Professionals en mantelzorgers zorgen samen voor de beste zorg en ondersteuning van de hulpvrager. Dus mooi als je de mantelzorger ziet en nog beter als je de SOFA toepast!
