In de Dichter Bijstand - Anna van Deth en Martin Nouwens

Onderzoeker Anna van Deth (Movisie) geeft uitleg over het project ‘In de Dichter Bijstand’. Dit project speelt binnen de context van de Participatiewet en gaat onder andere in op de relatie tussen klantmanagers en klanten. De ervaringen van ervaringsdeskundige Sander Griek vormden hiervoor het vertrekpunt. In zijn ervaring speelt er een ongelijke machtsverhouding wanneer iemand beroep doet op de overheid. Hij roept op tot meer nabijheid in deze verhouding. Het project In de Dichter Bijstand gaat gepaard met een actieonderzoek, in samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek (UvH). De hamvraag daarvan is: hoe kom je tot een goede werkrelatie tussen consulent en cliënt? Bijzonder in het onderzoek is dat cliënten zijn geïnterviewd door vrijwilligers die zelf ook bijstand ontvangen. Eén van de deze interviewers is Martin Nouwens: ‘Ik heb het gevoel dat het mensen gerust stelde dat ik zelf ook ervaring met de bijstand heb.’

‘Door negatieve ervaringen met de bijstand speelt er veel stress, wantrouwen en zijn er onderhuidse spanningen.’

Wat belemmert de werkrelatie tussen consulent en cliënt?

In het onderzoek blijkt tot nu toe dat de meeste gesprekken met consulenten als positief worden ervaren. Maar door de negatieve ervaringen met de bijstand speelt er veel stress, wantrouwen en zijn er onderhuidse spanningen, en is er veel kritiek op het systeem. Dit heeft negatief effect op de werkrelatie. Cliënten ervaren een eenzijdige focus op het doel om aan werk te komen, terwijl ze vaak ook mantelzorger zijn, ziek zijn of andere problemen hebben. De hoge caseload van consulenten zorgt er daarbij voor dat het moeilijk voor hen is om informatie die de cliënt eerder heeft gedeeld te onthouden of over te dragen. Nouwens: ‘Ik vond het lastig dat ik steeds opnieuw mijn verhaal moest doen, bij zes verschillende consulenten. Ik voelde me niet serieus genomen.’ Uit het onderzoek komt ook dat cliënten zich een kostenpost voelen en druk ervaren om akkoord te gaan met tijdelijke baantjes die niet passend zijn. Ze hebben behoefte aan een passende baan voor langere termijn. Zowel consulent als cliënt hebben het gevoel dat ze vastzitten. Consulenten voelen zich beperkt door de wet om op de behoeften van de cliënt in te kunnen spelen. Cliënten hebben het gevoel dat ze motivatie uit moeten stralen, terwijl hun situatie dit soms bemoeilijkt. Hoe kom je dan nog dichter tot elkaar?

Wat zijn ideeën voor verbetering van de werkrelatie?

In de volgende fase in het onderzoek zullen ervaringsdeskundigen, cliënten en consulenten oplossingen bedenken en uittesten. Er zijn al een aantal verbeterideeën:

• Cliënten worden voorafgaand aan een gesprek ingelicht over het doel van het gesprek. Hierdoor kunnen ze zich goed voorbereiden en worden ze niet overvallen. Het doel hiervan is dat ze meer regie ervaren.
• Cliënten hebben zelf ook toegang tot een vacaturebank en zijn niet afhankelijk van de consulent die met suggesties komt.
• Cliënten kunnen iemand meenemen naar een gesprek, bijvoorbeeld een cliëntondersteuner.
• Cliënten krijgen meer keuzevrijheid in het zelf kiezen van een consulent.
• Consulenten en cliënten bespreken de gevoelens die hen in de weg zitten. Hiermee kan het besef groeien dat ze eigenlijk in hetzelfde schuitje zitten.

Naast deze praktische ideeën is het belangrijk dat er een waardeverschuiving komt op verschillende niveaus: beleid, professionals en ervaringsdeskundigen. Alleen dan kun je bestaande patronen doorbreken.

Ontwikkelcentrum Het PLEIN - Ilse van de Hoef

Ilse van de Hoef is directeur en oprichter van Ontwikkelcentrum Het PLEIN. Dit is een dagbesteding voor kinderen en jongeren met een ontwikkelingsstoornis. Bij Het Plein zijn er verschillende soorten ontwikkelingsgerichte dagbesteding voor kinderen tot en met 23 jaar die niet naar school kunnen. De doelgroep bestaat uit kinderen en jongeren die onvoorwaardelijk een veilige plek nodig hebben. En die iedere dag, of soms wel tien keer per dag, een nieuwe kans nodig hebben.

Bij het PLEIN is een:

• Cognitief ontwikkelingsgericht dagcentrum voor kinderen die een normaal tot hoog IQ hebben maar heel kwetsbaar zijn door bijvoorbeeld een angststoornis of depressie.
• Ontwikkelingsgericht praktijkcentrum voor jongeren en jongvolwassenen.
• Ontwikkelingsgericht dagcentrum voor jongere kinderen, gericht op zelfstandigheid.

Van de Hoef vertelt dat de basishouding bij Het PLEIN is gebaseerd op humanistische waarden, zoals verantwoordelijkheid, respect (voor de kinderen en ouders), echt luisteren, autonomie, zorgzaamheid, ontplooiing, vrijheid en verdraagzaamheid.

Sanne-lot van Ulzen, moeder van een zoon die deelneemt aan Het Plein, is aanwezig om vanuit haar ervaringen te vertellen. Van Ulzen: ‘Mijn zoon had eerst twee begeleiders nodig. Maar sinds hij bij Het Plein zit, is hij sociaal en verbaal sterk. Hij kan niet lezen en schrijven maar heeft zich dusdanig ontwikkeld dat hij volgend jaar uit behandeling gaat. Waar we eerder weinig perspectief meer ervaarden, kan hij nu zelfs zijn droom als vakkenvuller waarmaken.’

Wat maakt het verschil voor de relatie tussen begeleiders, kinderen en hun ouders?

Binnen het PLEIN wordt veiligheid, rust en ruimte geboden. Van de Hoef: ‘We sluiten echt aan bij wat een kind nodig heeft. Kinderen kunnen zich stap voor stap ontwikkelen. Iedereen verdient een kans, een plek om jezelf te mogen zijn. Iedereen doet ertoe.’

Verschillende ouders komen aan het woord. Ze vertellen dat het een opeenstapeling is van kleine gebeurtenissen op een dag die het verschil kan maken. Ze voelen ontspannenheid en ruimte als ze rondlopen bij Het PLEIN. Ook voelen ze dat je ertoe doet, als kind en als ouder. De lijnen zijn kort en er is makkelijk contact. Ouders worden serieus genomen en hebben nooit het gevoel gehad veroordeeld of beoordeeld te worden.

‘We vieren alle stapjes. Dat is essentieel.’

Van de Hoef: ‘We zoeken continu naar wat de kinderen nodig hebben. Dit stemmen we met de ouders af, zodat de aanpak thuis en bij Het PLEIN hetzelfde is. De kinderen ervaren veiligheid, betrokkenheid, liefde, plezier en een open en eerlijke houding bij de begeleiders. Stap voor stap werken we aan ontwikkeling en we vieren alle stapjes. Dat is essentieel.’ Een ouder vertelt: ‘Wat jullie doen, gaat veel verder dan wat we normaal gewend zijn. Er gaat een begeleider met onze zoon mee naar de supermarkt om samen vakken te vullen en het zo stapje voor stapje te leren.’ Het mooiste compliment kwam van een kind, aldus Van de Hoef: ‘Bedankt dat ik mezelf mocht zijn.’

Conclusie van deelnemers

Hoe je vorm kunt geven aan de relatie met mensen die je ondersteunt kan zo veelzijdig zijn. En hóe je vorm geeft aan de relatie wordt als belangrijker ervaren dan wát er moet gebeuren, de doelen die behaald moeten worden. Het is mooi om te zien dat mensen zich sterker en autonomer voelen door zelf regie en ruimte te krijgen. Deelnemers zijn geïnspireerd door professionals die buiten kaders denken, stapje voor stapje aansluiting blijven zoeken met geduld, liefde en warmte voor de ander. Ook is het belangrijk breder naar mensen te leren kijken en niet te focussen op een enkel aspect waar iemand op vastloopt. De vraag ‘waarom ligt het bij professionals soms zo gevoelig om de cliënt meer de regie te geven?’ blijft hangen. De sprekers benadrukken dat professionals veel kunnen leren van hun cliënten en daar zelf waarschijnlijk ook gelukkiger van worden in hun werk.

‘Je eigen waarden hoeven niet altijd leidend te zijn. De cliënt vindt andere waarden misschien belangrijker.’

Deelnemers geven aan dat er meer aandacht mag zijn voor nabijheid en gelijkwaardigheid als waarden in het werk. Dat het meer vanzelfsprekend mag worden om klanten te betrekken, regie te geven en samen op te trekken. Er zou vanuit de overheid en management meer vertrouwen en openheid mogen komen naar professionals en meer aandacht voor het welzijn van burgers. De mensen uit buurten en wijken mogen een grotere rol gaan spelen en instanties een minder grote rol. Laat mensen meer aan het woord. Neem professionals mee in een flexibele aanpak waarbij zij zich bewust worden van hun eigen waarden. En ook dat die niet altijd leidend hoeven te zijn in de aanpak, omdat de cliënt andere waarden misschien belangrijker vindt.