Continuïteit en vernieuwing – Radboud Engbersen

Radboud Engbersen, onderzoeker bij Movisie en co-auteur van het essay ‘Het geheim van een lange relatie’, trapte de bijeenkomst af met een presentatie over het belang van continuïteit om een relatie op te kunnen bouwen met inwoners en cliënten. Het gaat dan om vaste contacten en werkrelaties. Vertrouwde gezichten die beter kunnen inschatten wat iemand nodig heeft. Marie Kamphuis, de grondlegster van het professionele maatschappelijk werk in Nederland, noemde al hoe belangrijk het is om de tijd te krijgen om je te kunnen verbinden met cliënten. Zij zag maatschappelijk werkers als bondgenoot, reisgenoot of vriend. Hans van Ewijk kwam later met het beeld van de professionele vriend, die er altijd is als je het nodig hebt.

Lange werkrelaties onder druk

In de praktijk staat het opbouwen van een positieve en langdurige werkrelatie onder druk. Dit komt onder andere door het werken met aanbestedingen, het werkklimaat en beleid dat vaak wordt aangepast. Steeds meer sociaal werkers hebben het gevoel dat ze niet aan de kern van hun werk toekomen en kiezen ervoor zzp’er te worden of gaan politiseren.

Kracht van informele netwerken

Ook worden groepen mensen onvoldoende bereikt. Informeel sociaal werk, oftewel ‘sociaal schaduwwerk', vult hierbij een belangrijk gat. Denk aan wat kerken, kappers, kringloopwinkels en snackbars voor mensen kunnen betekenen. Vaak staat gastvrijheid hier centraal en mensen worden er niet in hokjes geplaatst. Er wordt holistisch naar ze gekeken.

Dichtbij jezelf de onderstroom bespreekbaar maken - Jessy Berkvens en Bertine Rosink

Jessy Berkvens (Hogeschool Arnhem-Nijmegen) en Bertine Rosink (ervaringsdeskundige) coachen en begeleiden professionals om meer en diepgaander te reflecteren op de samenwerking en interactie met cliënten. Hun eigen samenwerking had vroeger een andere dimensie, want ooit was Berkvens de hulpverlener van Rosink. De cliëntervaring van Rosink en de hulpverlenerservaring van Berkvens zijn een belangrijke basis in hun samenwerking nu.

Vertragen in plaats van versnellen

Stilstaan bij wat er in jezelf als professional omgaat is het speerpunt van het werk van Berkvens en Rosink . Door je bewust te worden van wat er tussen jou en de ander gebeurt, kun je oprecht en eerlijk afstemmen met elkaar. Dat gaat niet zonder daar ook je gevoel bij te betrekken. Zeker lastige gevoelens zijn niet altijd makkelijk op tafel te leggen en bespreekbaar te maken. Dat vraagt lef, zeggen Berkvens en Rosink. Maar als je de relatie serieus neemt en de verbinding vanuit je hart en medemenselijkheid aangaat, geeft dit juist extra vertrouwen en verdieping. Je vertraagt dus, maar dit levert je een duurzame, positieve relatie op.

Doordat Berkvens zich puur durfde uit te spreken voelde Rosink zich serieus genomen.

De relatie als spiegel voor ontwikkeling

Wat er gebeurt tussen jou en een ander zegt iets over jou en wat jij moeilijk vindt. Zo geeft Rosink aan dat zij als client moeilijk kon verwoorden dat ze het lastig vond dat Berkvens (toen haar begeleider) de begeleiding moest stoppen. Hierdoor reageerde ze boos en kreeg Berkvens vervolgens het gevoel dat Rosink haar niet vertrouwde. De eigenlijke boodschap 'Ik wil niet dat je weggaat’ werd niet verwoord. Berkvens geeft aan dat mensen door hun gedrag snel gelabeld worden met ‘lastige of vervelende client’. Doordat Berkvens zich puur durfde uit te spreken: ‘Ik ben moe, ik weet het niet, zie ik het goed dat je bang bent?’, voelde Rosink zich serieus genomen en als mens benaderd. ‘Authentiek, niet als client. Geen keurig professioneel antwoord.’ Het is belangrijk om stil te staan bij je eigen emoties die ontstaan in het contact. Dit zou een standaard onderdeel moeten zijn binnen je werk als sociaal professional, aldus Berkvens en Rosink.

Macht en onmacht expliciet maken

Rosink geeft aan dat zij in het verleden machtsongelijkheid heeft ervaren. Ze had het fijn gevonden dat de machtsongelijkheid niet impliciet maar expliciet werd gemaakt. ‘Bij mijn eerste opname was iedereen heel beleefd. Dat gaf een onecht gevoel, dát was echt onmenselijk.’ Voor Berkvens is het makkelijker geworden sinds ze het idee van 'professionele distantie’ heeft losgelaten. Ze gaat op zoek naar echte verbinding, en bespreekt het als die verbinding scheef loopt. Hierbij is het belangrijk om duidelijk over je rol te zijn.

Gelijkwaardigheid en respect - M’hamed Yahia

M’hamed Yahia was de volgende spreker. Hij is dit jaar genomineerd als Sociaal Werker van het jaar 2023. Hij is een verbinder pur sang en krijgt veel voor elkaar door vertrouwen op te bouwen met inwoners en hen te betrekken bij vraagstukken in de praktijk. 

Praat met mensen

Achter je bureau vandaan en de wijk in om te praten met mensen. Dat kenmerkt de werkwijze van Yahia. Hij wil kijken naar wat er echt speelt in de samenleving en reageert daar vanuit gelijkwaardigheid en respect op. ‘Mensen uit de wijk weten het beste wat er speelt en wat er nodig is. Mensen moeten echt mee kunnen praten en mee kunnen doen, dan kunnen we heel veel problemen oplossen.’ Yahia ziet dat er vaak over thema's wordt gesproken zonder jongeren zelf te betrekken. 

'Vraag jongeren wat ze zelf willen.'

Luisteren en kwaliteiten zien

In de coronatijd waren er in Helmond rellen door jongeren die zich verveelden. Een gesprek met de burgermeester hierover werkte averechts. Yahia ging het gesprek aan met de jongeren en vroeg wat ze zelf wilden. Hij zag ook hun kwaliteiten en vroeg hoe die konden worden ingezet voor iets positiefs. 

De jongeren gaven aan dat ze zich in wilden zetten voor mensen die het niet breed hebben. Hieruit ontstond Wecare Helmond, gevormd door een groep jongeren die problemen en kansen herkent en direct in actie komt. Zo hebben ze via crowdfunding geld ingezameld voor voedselpakketten. Door het feit dat deze jongeren er hard aan trokken en veel mensen kenden, werd het een succes.  

Bied kansen

In de gesprekken met de jongeren bleek ook dat ze behoefte hadden aan een ontmoetingsplek. Zo ontstond in een voormalige sporthal de ‘Droomfabriek', een plek voor ontmoetingen en nieuwe initiatieven. Tijdens het klaarmaken van de sporthal groeide het aantal betrokken deelnemers van 4 naar 170, vanuit het gevoel ‘we werken hier echt aan iets’. Het mooie is dat de jongeren andere jongeren inspireren om iets te doen met hun dromen. 

Conclusie van de deelnemers

Het is belangrijk om meer in te zetten op continuïteit. Hiervoor is vertrouwen vanuit de gemeente nodig voor wat sociaal werkers doen. Het voorbeeld van de ‘Droomfabriek’ laat zien wat het effect is van het uitdagen van jongeren en het aansluiten bij hún dromen. Minder focus op het ‘oplossen’ voor de ander en meer vanuit andermans behoefte werken en vertrouwen geven.

De praktijkvoorbeelden motiveren om vast te houden aan bepaalde waarden, zoals gelijkwaardigheid, menselijkheid en de waarde van vertraging. Een belangrijk inzicht is de erkenning van de machtspositie van de professional én tegelijk ook het belang van een menselijke, kwetsbare en gelijkwaardige benadering. Jezelf durven laten zien. De onderstroom wordt vaak niet benoemd, maar is juist essentieel. Daar ligt een uitdaging voor professionalisering. De werkrelatie vraagt blijvende aandacht.

Wil je meer weten over de inhoud van een transitiearena? Lees dan Het succes van de Transitiearena: meer toekomen aan verdieping.