Hoe realiseer je als gemeente voldoende en geschikte opvangplekken voor asielzoekers? Deze opgave is voor veel gemeenten een behoorlijke uitdaging. ‘De manier waarop je als gemeente communiceert met bewoners is cruciaal’, zegt Romy Santpoort. Ze is projectleider bij kennisinstituut Movisie en deed het afgelopen jaar samen met collega Emiel Stobbe onderzoek bij zes, in grootte zeer uiteenlopende gemeenten. Hun bevindingen zijn gebundeld in een nieuwe publicatie. 

Overvallen

Inwoners van gemeenten zijn meestal niet tegen de komst van asielzoekers, stelt Santpoort. Inwoners willen betrokken worden bij hoe de opvang vorm krijgt. ‘Mensen voelen zich vaak overvallen. Bijvoorbeeld over het besluit dat er een grote opvanglocatie komt in de buurt waar ze wonen. En dat dit besluit hen pas heel laat wordt meegedeeld.’

Wees eerlijk, tijdig en transparant over de informatie rond de mogelijke komst van een opvanglocatie. Dat zijn een paar van de belangrijke lessen die Movisie destilleerde uit de gesprekken die voor het onderzoek in de zes gemeenten zijn gevoerd. En die de onderzoekers daarnaast baseerden op wetenschappelijke kennis over werkzame elementen rond dit thema.

Humanitaire framing

Politiek en berichtgeving in de media spelen een prominente rol bij beeldvorming over asielzoekers. Negatieve frames beïnvloeden inwoners en besluitvormingsprocessen. ‘Daarom is humanitaire framing belangrijk in de communicatie door gemeenten’, zegt Santpoort. Gebruik bij het informeren van inwoners taal die benadrukt dat het om mensen gaat die opvang en onderdak nodig hebben zonder hen in verband te brengen met mogelijke problemen of onveiligheid. Dit taalgebruik helpt het draagvlak bij inwoners te vergroten.’ 

Dat houdt niet in dat je een mooi weer verhaal houdt, benadrukt Santpoort. ‘Het moet een realistisch beeld zijn wat je neerzet. En inwoners moeten zich natuurlijk een reëel beeld kunnen vormen van wat een opvanglocatie in hun wijk gaat betekenen.

Luister naar inwoners en werk met hen samen, is een ander belangrijk motto. In een aantal van de gevolgde gemeenten gebeurt dat al volop. Bijvoorbeeld met burgerinitiatieven. Dat levert ook bijvangst op rond humanitaire framing’, zegt Santpoort. ‘Vrijwilligers vertellen een heel ander verhaal over hun persoonlijke contacten met asielzoekers dan wat inwoners in het nieuws horen of in de krant lezen. Je gelooft eerder je buurvrouw dan wat overheidsinstanties beweren.’

Smal koord

Wees als gemeente ook tijdig met het informeren van je inwoners. Niet altijd eenvoudig omdat tijdsdruk in het geding kan zijn. Santpoort snapt dat het voor gemeenten een smal koord kan zijn waarop ze balanceren. ‘Soms is het nog niet zeker of de asielopvang in de wijk komt. Je wilt dan inwoners niet onnodig onzeker maken’. Aan de andere kant wil je achteraf ook niet dat mensen zich overvallen voelen. Weeg goed af en bekijk per geval wat een goed moment is om inwoners te informeren.

Uit onderzoek over de asielopvangcrisis in 2015 blijkt in elk geval dit: in gemeenten waar de mogelijke komst van opvanglocaties lang is stilgehouden voor inwoners en de gemeenteraad, ontstond de grootste onrust.

Kleinschalige opvang

In de verhalen van de zes gemeenten die zijn opgetekend, pleiten betrokken inwoners vaak voor kleinschalige opvang van asielzoekers. Santpoort: ‘In bijeenkomsten kwam nadrukkelijk de wens naar voren: verdeel de opvang over kleine locaties, over de hele stad.’ Het zijn aanbevelingen die ook in internationaal onderzoek is gedaan: zet in op kleinschalige opvanglocaties en voorkom het steeds overplaatsen van mensen tussen opvanglocaties. Door hiervoor te kiezen is er aan twee kanten winst zegt Santpoort. ‘Daarmee bevorder je zowel het welzijn van de mensen die moeten worden opgevangen als het draagvlak onder inwoners.’ 

Dit artikel verscheen op 29 maart 2024 ook in magazine Binnenlands Bestuur.