Recentelijk benoemen woningcorporaties, Sociaal Werk Nederland, Bijzonder Hoogleraar Actief Burgerschap Monique Kremer, de Werkgroep-Halsema en de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving bij monde van Jet Bussemaker hun zorgen om de verminderde sociale kwaliteit van mensen in een kwetsbare situatie. Problemen stapelen zich op, sociale en gezondheidsproblemen groeien, ongelijkheid in sociaal economische posities tussen mensen stijgt, mensen voelen zich onveiliger en overlast neemt heftige vormen aan.

Dit alles maakt dat sociale en gemeentelijke professionals alsook bestuurders zich realiseren dat versterking van de leefbaarheid in buurten, wijken en dorpen van essentieel belang is voor een democratische, vitale en veerkrachtige samenleving. De aandacht voor de versterking van leefbaarheid is sinds de coronacrisis toegenomen.

Leefbaarheid gaat over de aantrekkelijkheid van een gebied om er te wonen, leven, sporten, ontmoeting en meer

Wat verstaan we onder leefbaarheid?

Het begrip leefbaarheid gaat over de aantrekkelijkheid van een gebied of gemeenschap om er te wonen, leven, sporten, elkaar te ontmoeten, te spelen, elkaar hulp te vragen en meer. De term lijkt een containerbegrip voor allerlei kwaliteitskenmerken van een leefomgeving en is daarmee diffuus en multidimensionaal. Het gaat in ieder geval niet alleen over de fysieke aspecten van een leefomgeving maar ook over de sociale aspecten. Veiligheid kun je zien als een kenmerk die nodig is voor de versterking van leefbaarheid van een gebied.

Movisie en leefbaarheid

Om de huisvesting te verbeteren en onveiligheid in buurten tegen te gaan, heeft het demissionair kabinet eerder 450 miljoen euro uitgetrokken. En recentelijk weten we dat er nog 1 miljard geïnvesteerd gaat wonen in huisvesting. Investeren in stenen is nodig en dus mooi dat het gebeurt, maar het is niet genoeg als we de leefbaarheid willen versterken.

Mensen ervaren dat de leefbaarheid in hun wijk of buurt beter is als de kwaliteit van hun dagelijkse leven verbetert. We kennen de knoppen waaraan je kunt draaien om dit voor elkaar te krijgen. Dat zijn sociaaleconomische zekerheid, sociale inclusie, sociale cohesie en sociale empowerment.

Allereerst sociaaleconomische zekerheid: dit is een dak boven je hoofd, verzekerd zijn van genoeg inkomen, en een waardevolle dagbesteding hebben, zoals werk en/of onderwijs. Ten tweede sociale inclusie; dat vraagt toegankelijke voorzieningen voor alle groepen en voorzieningen en het tegengaan van uitsluiting. Ten derde sociale cohesie; dat vraagt bevorderen van sociale steun, wederkerigheid in relaties, verbondenheid en wederzijds respect. En als vierde sociale empowerment: het inzetten op mogelijkheden en ruimte voor zelfbeschikking, benutten van talenten, met steun vanuit de omgeving.

Deze vier knoppen – condities voor sociale kwaliteit – zijn allemaal even belangrijk, en er is wisselwerking tussen. Huisvesting is een belangrijk aspect van sociaaleconomische zekerheid, onmisbaar in het geheel van leefbaarheid. Maar tegelijk is het minder dan de helft van het geheel. Er is ook aandacht nodig voor sociale inclusie en sociale cohesie. Sociale cohesie krijg je door een wisselwerking van stenen en mensen; denk aan de speeltuin met jongerenwerk, de kringloopwinkel met dagbesteding, het buurthuis gerund door vrijwilligers, sociaal vangnet voor vroeg signaleren of burenhulp ook na corona. Alleen vanuit een integrale visie op leefbaarheid is het mogelijk om leefbaarheid in de brede zin en voor álle inwoners te vergroten. Steen en mens kunnen we dus niet los van elkaar zien.

Alleen vanuit een integrale visie op leefbaarheid is het mogelijk om leefbaarheid in de brede zin en voor álle inwoners te vergroten

Leefbaarheid versterken

Lokale overheden moeten ervoor zorgen dat inwoners en hun collectieven optimaal kunnen participeren bij het richten, inrichten en verrichten van oplossingsrichtingen voor wijken. Niet met één of twee excuus-Truusen of alibi-Ali’s in een kerngroep. Maar door buurtplatforms of bewonersgroepen mede-eigenaar te maken van het noodzakelijke veranderingsproces in wijk of buurt. Op die manier empower je inwoners. Zij zullen, redenerend vanuit hun leefwereld, de link leggen tussen fysieke, sociale, economische en andere elementen die de leefbaarheid in hun buurt versterken.

In reactie op de huidige en toekomstige investering door het demissionaire en een volgend kabinet zeggen wij daarom: investeer in alle condities voor sociale kwaliteit. En zet hoe dan ook in op gelijkwaardige participatie van inwoners gedurende het hele traject en geef met hen integrale invulling aan de opdracht. Beide elementen zullen maken dat het ons daadwerkelijk lukt de leefbaarheid van allen te versterken.