Monique Kremer: solidariteit is geen soft gedoe
‘Met wie ben jij solidair als sociaal werker?’ Deze vraag staat centraal tijdens het digitaal festival De Agenda van het Sociaal Werk 2020 op 19 november. Monique Kremer, hoogleraar actief burgerschap, verzorgt dan een van de twee Marie Kamphuislezingen over solidariteit anno 2020. Evert van Rest vroeg haar wat zij onder solidariteit in het sociaal werk verstaat.
Wat betekent solidariteit voor de sociaal werker?
Monique Kremer: 'Wat mij betreft gaat solidariteit ook over het vergroten van empathie. Kun je je inleven in de ander en denk je na over de positie van de ander? Dat is belangrijk voor solidariteit. Sociaal werkers hebben de taak om de solidariteit die er in onze samenleving nog steeds is, te versterken. Dat is een belangrijke functie van het sociaal werk. Het gevaar dreigt dat mensen meer met de ruggen naar elkaar toe komen te staan: hoger opgeleiden en lager opgeleiden, mensen met en zonder verschillende migratieachtergronden, arm en rijk. Als sociaal werker probeer je de solidariteit tussen mensen te versterken. Daar heb je een taak in en dat is best een grote.'
'Dat geldt voor heel veel soorten sociaal werkers. Vroeger hadden we het opbouwwerk. Dat is soms wegbezuinigd, maar in andere vormen terug gekomen. Ik denk dat het werken in de wijk steeds belangrijker wordt, zeker nu in de coronacrisis. Je ziet dat steeds meer mensen thuis zijn en dat de wijk belangrijker voor hen is. Soms kom je niet verder dan de wijk omdat je niet naar je werk mag. De wijk is een heel belangrijk punt geworden. Sociaal werkers moeten dus gaan nadenken over hoe je het samen leven in de wijk kan versterken, en zorgen dat mensen elkaar tegenkomen op plekken in de wijk. Veel is wegbezuinigd, maar je kunt dat op andere manieren proberen vorm te geven. Creatieve manieren. Misschien via de bibliotheek of winkel in plaats van het wijkcentrum.'
Is solidariteit terug van weggeweest?
Door de coronacrisis werken nu veel meer mensen als vrijwilliger bij de voedselbanken. Huisuitzettingen vanwege huurschulden zijn gestopt. Hulpverleners doen tijdens de crisis hun werk ondanks gevaar voor eigen gezondheid. Wat betekent dit voor het sociaal werk? En hoe werken zij aan de kansen voor deze nieuwe vormen van solidariteit? Bij de tweede editie van ‘De agenda van het sociaal werk’ staat de vraag centraal: met wie ben jij als sociaal werker solidair, en hoe?
Bekijk ook de video met Koen Hermans, Assistent Professor Social Work aan de KU Leuven, die de tweede Marie Kamphuislezing dit jaar verzorgt.
Moeten BOA’s of sociaal werkers zorgen voor die solidariteit in de samenleving?
'Solidariteit gaat ook over een vorm van wederkerigheid tussen mensen. Het betekent dat je aan bepaalde regels moet voldoen, die in de samenleving gelden. Handhaving bijvoorbeeld kan de solidariteit zeker vergroten. Als in een wijk waar criminaliteit en verloedering de boventoon krijgt geen handhaving plaatsvindt, verliezen mensen hun vertrouwen – in de overheid en in elkaar. Maar dat is niet het enige. Het is niet alleen aanspreken op gedrag dat over grenzen heen gaat - wat nodig is -, maar ook het gesprek aangaan waarom dat gebeurt.'
'Het is niet zo dat solidariteit alleen maar lief, warm en zacht is. Solidariteit heeft ook een harde kant. Er zijn twee vormen van solidariteit: warme en koude solidariteit. Warme solidariteit gaat vaak over wat je voor een ander kunt doen, voor je buurman of iemand op je werk die het moeilijk heeft. Koude solidariteit is meer ons systeem, de verzorgingsstaat, waarbij we de afspraak hebben gemaakt om voor elkaar te zorgen. Dat is in feite afgedwongen solidariteit. Voor beide heb je harde kaders nodig. Solidariteit is geen soft gedoe.'
Met wie moet je als sociaal werker solidair zijn?
'Met de mensen die aan het kortste eind trekken – al kan het wel per situatie en per buurt verschillen wie dat precies zijn. Sociaal werkers staan dichter bij die mensen. Sociaal werkers hebben vaak veel kennis over de situatie van mensen die in een moeilijke positie zitten. Ik denk dat zij de uitgelezen personen en beroepsgroepen zijn om problemen van mensen in de samenleving veel meer zichtbaar te maken. Ik weet dat er altijd wordt gezegd: ‘niet over ons spreken maar met ons’, dat is een mooi uitgangspunt, maar als sociaal werkers niet helder maken wat de problemen zijn van kwetsbare burgers, wie doet dat dan wel?'
Als sociaal werkers niet helder maken wat de problemen zijn van kwetsbare burgers, wie doet dat dan wel?
Hoe is het in 2020 gesteld met de solidariteit in Nederland?
Monique Kremer: 'Ik denk de Nederlandse samenleving nog veel solidariteit kent, maar daar komen kleine barstjes in. We hebben een traditie in wat warme solidariteit wordt genoemd: we hebben in deze coronacrisis gezien dat buren nog wel degelijk dingen voor elkaar doen. Familierelaties zijn over het algemeen warm in Nederland. We hebben nog een maatschappelijk middenveld, met veel vrijwilligers, dus die warme solidariteit is er wel. De koude solidariteit, het vangnet van de verzorgingsstaat zodat niemand helemaal alleen komt te staan, die is er ook nog. Maar het staat allemaal onder druk vanwege heel veel verschillende oorzaken. Doordat we steeds meer hoogopgeleiden krijgen, mensen met zeer veel kansen waar het heel goed mee is gegaan. Die hoger opgeleiden lijken losgeslagen te raken van het grote maatschappelijke midden. We zien dat de immigratiesamenleving het soms ingewikkelder maakt om met elkaar om te gaan. Dat zet de solidariteit onder druk. We moeten leren om met elkaar samen te leven. Ook de toename van het aantal alleenstaanden vraagt daar om.'
'Mensen die problemen hadden, hebben dat nu nog meer gekregen door de coronacrisis. Bijvoorbeeld mensen met flexibel werk, ongedocumenteerden, kwetsbare ouderen. Als je wijken krijgt in (middelgrote) steden waar veel mensen met problemen bij elkaar wonen legt dat meer druk op de solidariteit. Wie voelt zich geroepen om hier iets aan te doen? Daar hebben sociaal werkers een belangrijke rol in. Dit is het moment voor het sociaal werk om zich in te zetten voor het versterken van die solidariteit.'
De agenda van het sociaal werk 2020 is een agenderende bijeenkomst van Movisie, Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW), Sociaal Werk Nederland, Marie Kamphuis Stichting, Platform voor Sociale Vraagstukken, Sociaal Werk Werkt en Buurtwijs - Platform voor Buurtontwikkeling.