Het netwerk van je cliënt in kaart brengen. Hoe doe je dat?

Betrek het netwerk van je cliënt erbij. Dat is tegenwoordig de opdracht aan maatschappelijk werkers. Maar hoe doe je dat? En levert het iets op? Movisie organiseert leertrajecten voor maatschappelijk werkers die willen investeren in het vitale netwerk van hun cliënten.

In 2013 organiseerde Movisie een leertraject bij Careyn over het betrekken van het netwerk van cliënten. 'Het is tegenwoordig vaste prik om iemands netwerk in kaart te brengen', vertelt Coby van Rossum, maatschappelijk werker bij Careyn op Goeree Overflakkee. 'Het is een kwestie van gewoon doen. Ik begin er meteen bij de intake mee. Samen met de cliënt kijk ik hoe zijn of haar netwerk eruit ziet en wat voor functie het heeft.' Coby raadt collega’s aan om op papier uit te tekenen welke mensen de cliënt ‘kent’ en waar hij of zij een beroep op kan doen. 'Dit levert cliënten vaak verrassende ontdekkingen op. Dat hun netwerk groter is dan ze dachten. Maar ook dat andere mensen vaker een beroep op hen doen dan andersom. En dat dat dus niet altijd in evenwicht is.'

Handige tools om het netwerk in kaart te brengen

Een ecogram is als een röntgenfoto van het sociaal netwerk: hierin zie je in één oogopslag de omvang en de kwaliteit van het sociale netwerk van een cliënt. Het genogram is een vergelijkbaar instrument. Het verschil is dat een genogram het familienetwerk in kaart brengt terwijl het bij een ecogram niet alleen om familie gaat, maar ook om andere personen waarmee de bewoner een belangrijke persoonlijke verbinding heeft. Daarnaast is er ook nog de MantelScan. De MantelScan is een instrument voor professionals in zorg en welzijn om samen met zorgvragers en mantelzorgers een (mantel)zorgnetwerk in kaart te brengen, waarbij aandacht is voor de kracht en risico’s van dat netwerk.

Vraag- en handelingsverlegenheid

'Als sociaal werker heb je een brugfunctie, je bent een verbindingsfunctionaris'

'Ik ben het er mee eens dat cliënten in eerste instantie zelf hulp moeten vragen aan hun netwerk, maar daar ondersteun ik ze wel bij', vertelt Johanneke Kamp, maatschappelijk werker bij Maatschappelijke Dienstverlening Alexander (MDA) in Rotterdam. Ze schreef een essay over het betrekken van het netwerk van cliënten. 'Er speelt vraagverlegenheid bij cliënten, maar daardoor ook handelingsverlegenheid bij degene waar hulp aan wordt gevraagd. Deze laatste groep staat welwillend tegenover hulp, maar biedt die vaak niet uit zichzelf aan. Daarnaast speelt ook handelingsverlegenheid bij sociaal werkers om het sociale netwerk van de cliënt te betrekken bij de ondersteuning van de cliënt. Het is goed om je als werker te beseffen dat, als vraagverlegenheid en handelingsverlegenheid samen komen, er weinig tot niets zal gebeuren. Als sociaal werker heb je een brugfunctie, je bent een verbindingsfunctionaris.'

Bewustwording bij sociaal werkers

Reg Slors, maatschappelijk werker bij Careyn: “Tijdens de training hebben we handige formats gekregen om het netwerk in kaart te brengen en te analyseren. Naar mijn idee gaat het voornamelijk om een stukje bewustwording bij sociaal werkers: stuur je bewust op activering van het netwerk? Helaas constateer ik vaak dat mensen een schraal netwerk hebben. In dat geval probeer ik vrijwilligers in te schakelen. Maar dat wordt steeds lastiger, want er wordt aan alle kanten aan vrijwilligers getrokken. Dus is het belangrijk om tijdig het netwerk in kaart te brengen.”

Wederkerigheid

Niet leunen maar steunen, is het motto van het Movisie-leertraject. Gery Lammersen en Maryse den Hollander, trainers bij Movisie: 'Je wilt dat cliënten niet opnieuw terecht komen in afhankelijkheid. Maar wederkerigheid is belangrijk: dat ze ook zelf steun bieden aan hun netwerk, dat ze dus ook zelf iets betekenen voor anderen. Voor ieder mens is het hebben van een netwerk van belang. Maar ga niet netwerken om het netwerken. Kijk altijd binnen de context van de cliënt: wat kan bijdragen aan de hulpvraag en het bevorderen van de zelfredzaamheid?' Investeren in het netwerk van de cliënt kan volgens de trainers duurzame ondersteuning geven en een preventieve werking hebben. 'Dat je een beroep kan doen op iemand in je omgeving als het iets minder met je gaat of dat je iemand kan vragen om te helpen tijdens je verhuizing.'

Netwerk soms groter dan gedacht

Wat waren lastige punten tijdens het traject? De trainers van Movisie: 'Wat doe je als een cliënt zegt geen netwerk te hebben? Wat als bestaande contacten voor een neerwaartse spiraal zorgen? Wij raden altijd aan om het netwerk toch in kaart te brengen. Het blijkt soms groter dan de cliënt zelf denkt. En is het toch klein, of bestaat het vooral uit professionals, dan probeer je nieuwe contacten te leggen of te kijken of iemand wil werken aan sociale vaardigheden. Ook komt het voor dat mensen afstand nemen van contacten die geen positieve bijdrage leveren.'

Professionele netwerk in kaart

Een andere vraag die tijdens het leertraject naar voren kwam is: hoe ga je om met cliënten die te maken hebben met veel hulpverleners? Coby van Rossum van Careyn: 'Ik merk dat het steeds belangrijker wordt om ook dat professionele netwerk in kaart te brengen. Door in kaart te brengen welke professionals er allemaal betrokken zijn bij een cliënt en door de verschillende betrokkenen met elkaar in contact te brengen, bereik je samen veel meer dan dat ieder individueel bereikt. Je werkt niet meer langs elkaar, maar je werkt samen aan gezamenlijk vastgestelde doelen.'

10 tips van & voor maatschappelijk werkers

  1. Kijk verder dan wat de cliënt inbrengt
  2. Kijk ook verder dan de familie en vrienden
  3. Teken het netwerk op papier
  4. Breng het netwerk regelmatig ter sprake
  5. Maak het netwerk tastbaar en zichtbaar
  6. Zorg dat de cliënt eigenaar blijft van netwerk: op koelkast plakken
  7. Gebruik ook je eigen netwerk als professional
  8. Onderschrijf het belang van een ecogram en ga het gewoon DOEN
  9. Vergeet het digitale netwerk niet
  10. Zet dit regelmatig op de intervisie-agenda

Movisie organiseert trainingen op maat rond het versterken en benutten van het netwerk van cliënten, bedoeld voor professionals in zorg en welzijn. Lees meer over deze trainingen.