Wat werkt wel bij de aanpak van eenzaamheid?

Dat chronische eenzaamheid een belangrijk maatschappelijk vraagstuk is, staat buiten kijf. Toch lukt het maar niet om het probleem op een systematische manier te tackelen. Wat werkt eigenlijk bij de aanpak van eenzaamheid? Movisie dook samen met een aantal experts de internationale literatuur in en zette werkzame factoren en veelbelovende aanpakken op een rij.

Je af en toe eenzaam voelen, hoort bij het leven. En het mooie is: vaak gaat eenzaamheid vanzelf over. Anders is het als eenzaamheid leidt tot serieuze gezondheidsproblemen, zoals depressie, alcoholverslaving, slaapstoornissen of hart- en vaatziekten. ‘Chronische eenzaamheid is even schadelijk als het roken van vijftien sigaretten per dag’, vertelt Jan Willem van de Maat, onderzoeker en adviseur bij Movisie. ‘Over stoppen-met-roken programma’s is zo’n beetje alles bekend. Maar wat weten we over interventies rondom het terugdringen van eenzaamheid? Wat werkt? Bij wie? Hoe en waarom? Alle hierover beschikbare kennis uit internationaal onderzoek hebben we op een rij gezet. Daarbij is dankbaar gebruik gemaakt van systematische reviews. Hierin worden de resultaten van een groot aantal onderzoeken naar eenzaamheidsinterventies in één keer geanalyseerd.’

Download infographic

Eerst probleem analyseren

Het inzetten van een interventie is een kwestie van maatwerk. En daar schort het nogal eens aan, stelt Renske van der Zwet, projectmedewerker Effectieve sociale interventies bij Movisie. ‘Zorg- en welzijnsorganisaties gaan vaak voor een voor de hand liggende standaardoplossing, zoals een ontmoetingsproject. Hulpverleners kiezen voor deze oplossing, omdat zij veronderstellen dat een klein netwerk de belangrijkste oorzaak is van eenzaamheid. Hoe goed bedoeld ook, daarmee wordt wel voorbijgegaan aan een belangrijk stap daarvoor: de analyse van de problematiek. In welke mate heeft iemand eenzaamheidsgevoelens en waarom? Wat zijn iemands mogelijkheden? Hoe zit het met de motivatie om er iets van te maken? Welke oplossingen zijn er allemaal? Pas als deze stappen zijn doorlopen, begint het zoeken naar een passende interventie. Dan blijkt bijvoorbeeld dat de meeste winst niet te behalen is door uitbreiding van het sociale netwerk, maar juist door het verbeteren van de kwaliteit van al bestaande relaties.’

Preventie en aanpak van eenzaamheid: advies voor gemeenten
Hoe voorkom je dat mensen in jouw gemeente problematisch vereenzamen? En hoe kun je ervoor zorgen dat ondersteuning wordt geboden die werkt? Movisie adviseert gemeenten over de preventie van eenzaamheid. Onze adviseurs ondersteunen je graag bij de ontwikkeling van een aanpak die werkt. Neem voor een vrijblijvend gesprek contact op met onze adviseurs: Jan Willem van de Maat, Lou Repetur of Els Hofman.

Dit werkt wel

Gevraagd naar wat in het algemeen werkt bij het verminderen van eenzaamheid, komen de Movisie-onderzoekers en hun collega’s tot een aantal opvallende conclusies.

  • Interventies waar mensen werken aan het verminderen van negatieve gedachten zijn over het algemeen effectiever dan interventies die uitgaan van sociale steun of interventies die zijn gericht op het vergroten van sociale interactie of het verbeteren van sociale vaardigheden
  • Vooral interventies waarin wordt gewerkt met sociale cognitieve trainingsaspecten om de negatieve spiraal te doorbreken, verminderen eenzaamheid.
  • Ook kunnen mensen zélf veel doen. Zo blijkt dat acceptatie een goede oplossing kan zijn, net als het bewust investeren in de kwaliteit van relaties met bijvoorbeeld familie, vrienden en kennissen.
  • Groepsinterventies met een educatief aspect gericht op het onderhouden en verbeteren van het sociale netwerk zijn succesvol bij aanpak van eenzaamheid onder ouderen.
  • Activiteiten gericht op het verbeteren van het gevoel van eigenwaarde en persoonlijke controle zijn relatief succesvol.

Download volledig dossier

Geen pasklare antwoorden

Met hun onderzoek spelen de samenstellers in op de behoefte van veel professionals om vanuit een genuanceerder beeld eenzaamheid te duiden en interventies gerichter in te zetten. ‘Dé oplossing voor alle eenzaamheidsvraagstukken is er niet’, zegt Van de Maat. ‘Dat was ook niet onze insteek. We zien het vooral als een aanmoediging voor beleidsmedewerkers en professionals in zorg en welzijn om hun eigen interventies en activiteiten kritisch te bekijken en waar kan, gerichter in te zetten voor de juiste doelgroep. De beschikbare kennis biedt concrete handvatten om het probleem gerichter aan te pakken.’

Bekijk het webinar 'Wat weten we over wat werkt bij eenzaamheid?'

‘Dé oplossing voor alle eenzaamheidsvraagstukken is er niet’

Van der Zwet besluit: ‘Laatst las ik in een NRC-artikel dat het eenzaamheidsbeleid eigenlijk zinloos is. Met ons onderzoek geven we tegengas. Er bestaan wel degelijk gerichte oplossingen om uit dat eenzame dal te komen. Dit thema verdient juist alle aandacht, al is het alleen al omdat ruim acht procent van de Nederlandse bevolking eronder gebukt gaat. Om nog maar te zwijgen over de schadelijke gezondheidseffecten en de toenemende zorgkosten die het met zich meebrengt.’

Dit dossier is onderdeel van een serie Wat werkt bij dossiers. Een overzicht van deze dossiers is te vinden op: www.movisie.nl/weten-wat-werkt.