In mei 2000 wordt Rijks opgebeld door haar lievelingstante. Ze zegt, ‘ik heb een afspraak gemaakt met de huisarts. Wil je daar alsjeblieft bij zijn?’ Gealarmeerd stemt Rijks in en maakt de tweeënhalf uur durende reis om er voor haar tante te zijn. Eenmaal aangekomen staat de wijn klaar; de huisarts komt op huisbezoek en tante maakt het gezellig. Maar tijdens het gesprek komt al gauw de aap uit de mouw. Huilend vertelt ze, ‘dokter, ik voel me zo ongelooflijk eenzaam. Dit is nu al jaren zo en ik weet niet wat ik eraan kan doen. Help mij alsjeblieft.’

‘Ja, mevrouw’, zegt de huisarts, ‘dat is het gevolg van de keuzes die u hebt gemaakt in uw leven. Daar kan ik niets aan doen. Maar ik kan u wel antidepressiva voorschrijven.’

Op de terugweg in de auto lopen de tranen over Rijks’ wangen. Tijdens haar studie psychologie was het thema eenzaamheid nooit naar voren gekomen. Het was voor haar de aanleiding voor een vier jaar durend onderzoek, met behulp van een nieuw medium: het internet. Al gauw realiseerde Rijks zich dat zij mensen kan helpen door middel van een cursus, die uiteindelijk de basis zou vormen van de interventie Creatief Leven.

Autonomie terugkrijgen

De interventie bestaat uit een gestructureerd programma van opdrachten en interactieve werkvormen. Deelnemers worden vaak doorgestuurd vanuit welzijnsorganisaties en hebben veelal te maken met grote problematiek. De interventie is er volgens Rijks echter ook voor de ‘doorsnee Nederlander’ die te maken heeft met gevoelens van eenzaamheid.

‘Door met alle zintuigen te werken, zitten deelnemers minder in hun hoofd’

Deelnemers komen acht weken lang twee uur per week als groep bij elkaar en krijgen hulpmiddelen aangereikt om uit hun vaste patronen los te komen. ‘We laten deelnemers doen in plaats van te denken. Door met alle zintuigen te werken, zitten deelnemers minder in hun hoofd’, vertelt Rijks. ‘Het doel van de opdrachten is om het zelfvertrouwen van deelnemers te vergroten. Als ze denken, dit is leuk, hier ben ik goed in, krijgen ze een groter gevoel van eigenwaarde. Dat is nodig, want eenzaamheid is een probleem dat ze niet zomaar zelf kunnen oplossen. Dat slaat een flinke deuk in je gevoel van zelfvertrouwen.’

Hoewel de basis van de cursus hetzelfde blijft, zorgt de cursusleider ervoor dat de creatieve opdrachten passen bij de groep. Zo is er een versie geweest waarbij deelnemers samen handcrème gingen maken. ‘Deelnemers zijn fysiek bezig, hun zintuigen worden geprikkeld en ze hebben interactie met anderen. Zo kunnen activiteiten verschillen, maar blijft de kern hetzelfde’, zegt Rijks. Creatieve werkvormen zijn een belangrijk onderdeel van de cursus en deze kunnen dus variëren. Voorbeelden zijn schilderen, kleien, een collage maken of het schrijven van een gedicht. De interventie bestaat verder uit ademhalingsoefeningen en oefeningen om deelnemers positiever te laten denken. Zo krijgen ze een ‘breinboekje’ mee waarin ze elke avond drie mooie dingen noteren die ze die dag hebben meegemaakt.

De naam Creatief Leven is afkomstig uit het idee dat je je eigen leven creëert. Een gevoel van autonomie krijgen is dan ook een belangrijk onderdeel van de interventie. Ook verwijst het naar de creatieve opdrachten binnen het programma.

Bekijk de interventie in de databank

Grote gevolgen

Eenzaamheid komt veel voor en heeft een grote impact op de maatschappij. Rijks vertelt dat 49% van de volwassen bevolking zich eenzaam voelt. ‘Ouderen vormen daar slechts 10% van, dus het is belangrijk om ons ook op andere doelgroepen te richten’, benadrukt ze. Ook moet er meer onderzoek komen: ‘Voor kinderen onder de veertien jaar wordt eenzaamheid niet eens gemeten.’

‘Door eenzaamheid kun je er zo’n tien IQ-punten op achteruit gaan.’

Een van de gevolgen van eenzaamheid is dat mensen zich terugtrekken. ‘Eenzaamheid verandert de manier waarop je anderen ziet’, vertelt Rijks. ‘Zo kun je een neutrale gezichtsuitdrukking ineens als bedreigend ervaren. Als je je terugtrekt leidt dat tot minder sociale relaties en dus weer meer eenzaamheid.’ Het hoge percentage eenzame mensen heeft ook gevolgen voor de maatschappij. ‘Door eenzaamheid heb je minder toegang tot je cognitieve vermogen. In feite kun je er zo’n tien IQ-punten op achteruit gaan. Daardoor functioneer je minder goed in je werk, maar ook in je privéleven.’ 

Erkenning

Momenteel wordt de interventie volgens Rijks nog veel te weinig toegepast. Hij is twee keer per jaar te volgen in slechts veertien gemeenten. Dankzij het erkenningstraject is er wel meer aandacht voor de cursus en gaan grote partijen eerder in zee met Faktor5, merkt Rijks. Ook melden zich meer mensen die werk zoeken in dit gebied. ‘Het loopt nog geen storm, maar er is wel een effect merkbaar.’

‘Deelnemers zijn over het algemeen heel positief over de cursus’, laat Rijks weten. ‘Ik hoor dat mensen na vier bijeenkomsten al zeggen dat ze er meer aan hebben gehad dan zes jaar bij een psycholoog. Aan het einde van de cursus zijn deelnemers vitaler en hebben ze minder last van eenzaamheid. Daarnaast nemen ze het werkboek met oefeningen uit de cursus mee naar huis, zodat ze ernaar kunnen teruggrijpen als ze later weer in een periode van eenzaamheid terecht komen.’

Lees ook ons dossier Wat werkt bij de aanpak van eenzaamheid

Tekst: Amber Witsenburg