Online discriminatie in het voetbal
Omvang, aard en aanpak van online discriminatie tegen contractspelers in het Nederlandse betaald voetbal
Voetballers in het Nederlands betaald voetbal hebben op grote schaal te maken met online discriminatie. Movisie bracht, in opdracht van de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (KNVB), de omvang en aard hiervan in kaart. En verkende in een nieuw rapport in hoeverre het bestaande Aanvalsplan, ‘Ons voetbal is van iedereen’ tegen racisme en discriminatie van de KNVB en partners, uitgebreid kan worden om online discriminatie effectief tegen te gaan.
92 procent van de respondenten, bestaande uit betaald voetbalspelers in de Eredivisie en Eerste Divisie, geeft aan weleens discriminerende berichten over collega’s op sociale media te zien. 44 procent ontvangt zelf discriminerende berichten, waarvan een deel dagelijks. De berichten die respondenten ontvangen, zijn veelal van racistische aard en komen grotendeels binnen via privéberichten op Instagram. Dit blijkt uit een niet representatieve* enquête, die onderdeel uitmaakt van het onderzoek.
Een groot deel van de respondenten (85 procent) vindt dat er meer gedaan moet worden tegen online discriminatie. De meeste respondenten zijn het eens met de stelling dat er meer gedaan moet worden aan de aanpak tegen online discriminatie gericht aan contractspelers in het Nederlandse betaald voetbal. 48 respondenten zien de socialemediaplatformen en de KNVB als hoofdverantwoordelijken. Daarnaast zien zij ook een rol weggelegd voor de politie/het OM, de overheid en de voetbalclubs. Als minst verantwoordelijk in de aanpak zien zij de voetbalspelers zelf.
Respondent: ‘Ik zie discriminerende berichten bijna dagelijks. Weet je, uiteindelijk ben je het een beetje gewend.’
Daarnaast blijkt uit de deskresearch dat discriminerende berichten aan voetbalspelers getriggerd lijken te worden door bepaalde gebeurtenissen. Zoals een belangrijke (finale)wedstrijd of juist wanneer er aandacht wordt gevraagd voor discriminatie in een campagne of door het dragen van een regenboogaanvoerdersband.
Verschillende vormen discriminatie
Dit onderzoek richt zich op online discriminatie – in al haar vormen. Van lhbtiq+ discriminatie, anti-zwartracisme, antisemitisme tot discriminatie op grond van religie gericht aan mannelijke
contractspelers op het hoogste niveau in Nederland (Eredivisie en Eerste Divisie). Geslacht is expliciet niet meegenomen gezien dit buiten de scope van de onderzoeksopdracht viel. De focus lag op mannelijke voetballers. Uit een enquête, deskresearch en interviews met diverse stakeholders uit het voetbal, concluderen we dat online discriminatie in het voetbal veel voorkomt.
Wat is online discriminatie?
Discriminatie het nadelig behandelen van personen omdat zij behoren, of gerekend worden, tot een bepaalde groepering. Er wordt dan onderscheid gemaakt op godsdienst, levensovertuiging, huidskleur, afkomst, seksuele oriëntatie en/of geslacht. Discriminatie is in Nederland verboden.
In dit rapport onderzoeken wij online discriminatie op sociale media. Onder online discriminatie verstaan we (a) individuele discriminatie, het denigreren of buitensluiten van een persoon, en (b) discriminatie van een hele groep op basis van bijvoorbeeld huidskleur of religie. Discriminatie online kan zich uiten in zogenaamde ‘grappen’, beledigingen, vernederende opmerkingen, pesten of micro-agressies. Micro-agressies zijn opmerkingen die aan de orde van de dag zijn en minder expliciet discriminerend zijn maar die negatieve stereotypen over gemarginaliseerde groepen in stand houden. Online discriminatie kan ook leiden tot fysieke bedreigingen en geweld.
Dit is een klap in het gezicht van het voetbal én van sociale media, want hier zullen sociale media nooit voor bedoeld zijn. We moeten onze voetballers beschermen
Reactie KNVB
‘Dit is het eerste onderzoek naar online discriminatie in het Nederlandse voetbal. Natuurlijk weten we dat het bestaat, maar veel discriminerende uitingen zijn privéberichten die alleen de ontvanger kan zien. De omvang van online discriminatie waar we nu een indicatie van krijgen, is een klap in het gezicht van het voetbal én van sociale media, want hier zullen sociale media nooit voor bedoeld zijn. We moeten onze voetballers beschermen. We gaan met alle betrokken partijen de aanbevelingen van het rapport bespreken. We gaan bovendien zo snel mogelijk de spelers wijzen op de tools om berichten van onbekenden te blocken. We willen onderzoeken of we onze huidige meldingsapp DiscriminatieMelder kunnen uitbreiden zodat men ook eenvoudig melding kan doen van onlinediscriminatie. Verder vinden we dat Twitter-gebruikers beter in staat moet stellen om de eigen kanalen goed te modereren. Het is nu niet mogelijk om discriminerende reacties op posts volledig te verwijderen. Zolang dit zo blijft, krijgen alle daders op z’n minst een duidelijke reactie waarmee we aan iedereen die het kan zien heel helder onze norm willen overbrengen’, aldus Marianne van Leeuwen, directeur betaald voetbal KNVB.
Een toereikende aanpak
‘Het onderzoek laat zien dat online discriminatie gericht aan voetbalspelers een groot probleem is. Wij adviseren daarom om het bestaande Aanvalsplan uit te breiden en aan te passen zodat het ook toereikend is voor de aanpak van online discriminatie via sociale media. Zo weten we dat het een goede strategie is om consequent en herhaaldelijk de sociale norm te delen dat discriminatie niet wordt geaccepteerd én strafbaar is, zeker wanneer rolmodellen zoals invloedrijke (oud-)spelers, trainers of bekende voetbalcommentatoren die norm uitdragen’, legt projectleider Joline Verloove van Movisie uit.
‘Online discriminatie is niet specifiek een voetbalprobleem, maar een breed maatschappelijk probleem. Niet alleen de KNVB, maar ook de overheid, politie en het Openbaar Ministerie kunnen meer doen om discriminatie en haat tegen voetballers, maar ook in het algemeen, meer op te sporen en te bestraffen’, aldus Movisie-onderzoeker Koen Kros.
Handelingsperspectieven
In dit rapport zijn verschillende handelingsperspectieven opgenomen die, afhankelijk van budget en bereidwilligheid tot meer inzet en samenwerking op dit thema, ingezet kunnen worden door de overheid, socialemediabedrijven, KNVB, voetbalclubs, supporters en/of voetbalspelers:
- Het ontwikkelen van een gezamenlijk normstellend kader voor welk gedrag wel of niet op sociale media wordt geaccepteerd inclusief maatregelen en sancties om dit te handhaven;
- Het herhaaldelijk communiceren van een duidelijke sociale norm tegen discriminatie en spelers, webcare-medewerkers en supporters te informeren over online discriminatie (hoe herken je het? Hoe meld je het?);
- Zet een groep ‘upstanders’ op die zich actief uitspreekt tegen en ingrijpt bij online discriminatie tegen voetbalspelers. Train en begeleid deze upstanders om collectief in actie te komen. Een dergelijke groepsaanpak heeft bij het project #DatMeenJeNiet positieve resultaten laten zien. Hiervoor kunnen (invloedrijke oud-)spelers, trainers of voetbalcommentatoren worden ingeschakeld, maar ook supporters die impact kunnen maken op socialemediakanalen;
- Het melden van discriminatie gemakkelijker en veiliger maken voor spelers. Dit kan door dit zoveel mogelijk uit handen te nemen van de voetballer door een aan te wijzen/stellen persoon bij de voetbalclub, of een onafhankelijk platform op te richten in samenwerking met een anti-discriminatievoorziening. Ook de overheid kan inzetten op het vergroten van de meldingsbereidheid (in het algemeen);
- Het actiever modereren van sociale media (van clubs, KNVB en supportersverenigingen), in ieder geval tijdens ‘piekmomenten’ zoals een belangrijke wedstrijd, waarbij het zaak is om transparant te communiceren waarom bepaalde content wordt verwijderd. Heb ook aandacht voor het psychisch welzijn van moderatoren door middel van begeleidingssessies of een schema dat ervoor zorgt dat ze tijd hebben om bij te komen van de eventuele negatieve berichten die ze lezen;
- Voetbalspelers kunnen beschikbare tools van socialemediabedrijven inzetten waardoor ze minder ongewenste berichten ontvangen. De overheid kan de mogelijkheden verkennen om op nationaal niveau de socialemediaplatformen die zich hebben gecommitteerd aan het EU-verdrag, beter te controleren en als dit verdrag wordt overtreden strenger op te treden.
Evalueren, monitoren & aanbevelingen
Het is van belang dat de stappen die de KNVB, de betaaldvoetbalorganisaties en de overige stakeholders gaan zetten om online discriminatie aan te pakken, worden geëvalueerd en gemonitord. Om zo de effectiviteit van de maatregelen inzichtelijk te maken en eventueel bij te sturen. Verder is het belangrijk dat de KNVB en de betaaldvoetbalorganisaties blijven laten zien dat er binnen de eigen organisatie plek is voor iedereen en er ruimte is om jezelf te zijn. Wanneer er sprake is van discriminatie moeten de KNVB en de betaaldvoetbalorganisaties hier streng tegen op blijven treden, bijvoorbeeld door het opleggen van een (landelijk) stadionverbod, niet alleen wanneer het gaat om discriminatie in het stadion maar ook online.
Daarnaast bevelen wij aan dit onderzoek uit te breiden om zo een completer beeld te krijgen van online discriminatie in het voetbal. Denk aan discriminatie gericht aan vrouwelijke spelers in de Vrouwen Eredivisie. Vooral jonge vrouwen krijgen te maken met ongewenst seksueel gedrag op internet (CBS, 2021). Toch worden juist seksistische online berichten vaak niet als een vorm van discriminatie herkend. Ten slotte raadden we aan om online discriminatie in het amateurvoetbal te onderzoeken, te beginnen bij voetballers uitkomend in de Tweede en Derde Divisie vanwege de regionale uitstraling en de hogere toeschouwersaantallen.
* In totaal hebben 100 contractspelers de enquête (deels) ingevuld. In totaal zijn er ruim duizend contractspelers in Nederland. De resultaten van de enquête zijn daardoor niet representatief voor alle contractspelers in Nederland, maar geven samen met de deskresearch en de inzichten uit de interviews wel een duidelijk signaal dat online discriminatie gericht aan voetbalspelers problematisch is. Ook geeft de enquête richting voor de verdere aanpak ervan.
Meer weten? Lees meer over de aanpak van online discriminatie
