Waarom is eenzaamheid belangrijk?

Van de Maat: ‘Eenzaamheid is een overkoepelend thema in het sociaal domein. Het is vaak een gevolg van onderliggende problematiek. Bij mantelzorgondersteuning bijvoorbeeld gaat het om het ondersteunen van mantelzorgers, dat zij niet overbelast raken. Maar ook dat zij op termijn niet vereenzamen en geïsoleerd raken. De Wmo, die centraal staat in het sociaal domein, beoogt dat mensen mee kunnen doen in de samenleving en zelfstandig kunnen functioneren. Vereenzamen is het tegenovergestelde: er alleen voor staan en de grip op je leven verliezen.’

Van de Maat: ‘Eenzaamheid die aanhoudt gaat bovendien gepaard met gezondheidsklachten zoals een verhoogd stressniveau, slaapproblemen en psychische klachten. Mensen functioneren daardoor minder goed en kunnen bijvoorbeeld overspannen of werkloos raken. Het brengt dus ook maatschappelijke kosten met zich mee, zowel qua gezondheidszorg als qua uitkeringen. Eenzaamheid is daarom zowel een individueel als een maatschappelijk vraagstuk.’

'De huidige ouderen heeft een gevarieerder sociaal netwerk'

Neemt de eenzaamheid toe?

Van de Maat: ‘De kans om te vereenzamen is nu niet groter dan pakweg dertig jaar geleden. Het is wel zo dat er tegenwoordig meer ouderen zijn. En we weten uit onderzoek dat 85-plussers vaker eenzaam zijn. In absolute zin gaat het dus om meer mensen, maar de percentages blijven min of meer gelijk. Dat 85-plussers eenzamer zijn, heeft te maken met toenemende gezondheidsbeperkingen. We worden weliswaar ouder, maar veel van die extra jaren leven we met gezondheidsbeperkingen. Hoe zorgen we dat deze snel toenemende groep van kwetsbare ouderen niet vereenzaamt? Dat is een van de grootste opgaven waar we als samenleving voor staan.’

Van Grinsven: ‘Onlangs kwam naar buiten dat het percentage eenzaamheid onder ouderen zelfs iets lijkt af te nemen. Dat is opvallend. Er is een verklaring voor: ouderen van nu ervaren meer grip op hun leven en hebben een gevarieerder sociaal netwerk. Zij zijn minder afhankelijk van alleen hun partner en familie, ze hebben meer contact met vrienden en kennissen.’

Van de Maat: ‘Het besef dat een gevarieerd sociaal netwerk kan voorkomen dat je vereenzaamt, is een belangrijk inzicht. We leven in een tijd dat sociale netwerken je niet als vanzelf aangeboden worden. Je wordt niet zomaar gevraagd bij de bridgevereniging. Dat betekent dat het van belang is dat je beseft dat je zelf aan zet bent. Voor mensen die het niet lukt zelf hun netwerk te versterken, is het van belang dat ze daarbij ondersteuning kunnen krijgen.’

Waarom is er nu zoveel aandacht voor?

Van de Maat: ‘Als samenleving zien we dat er grenzen zijn aan de individualisering. We zijn teveel in economische termen naar ons leven gaan kijken. Het lijkt erop dat alles efficiënt moet in onze tijd. En dan is er ook nog eens veel onzekerheid over de toekomst. Het is belangrijk om de menselijke maat niet over het hoofd te zien. Bij de aanpak van eenzaamheid gaat het over aandacht voor de mens.’

Van Grinsven: ‘Het is een universeel thema. Iedereen is wel eens eenzaam, dus het gaat iedereen aan. Er is een roep in de samenleving om meer verbinding. Je ziet het ook bij jongeren. Op social media zagen we afgelopen zomer jongeren naar een maatje zoeken. Zo heeft eenzaamheid een gezicht gekregen.’

Van Grinsven: ‘Het is dus zeker geen nieuw thema. Wel nieuw is dat gemeenteraden en wethouders zich afvragen: wat is onze aanpak van eenzaamheid? Wat doen wij lokaal al en wat laten we liggen? Doen wij het goed, sluiten wij aan bij wat mensen willen of nodig hebben? Betrekken we hierbij mensen met eenzaamheidsgevoelens?’

'Het is belangrijk om aan te sluiten bij de behoeften'

Wat doet Movisie binnen het actieprogramma?

Van Grinsven: ‘Vanuit het programma ‘Eén tegen eenzaamheid’ ondersteunen we gemeenten om tot een betere lokale aanpak van eenzaamheid te komen. Sommige gemeenten bevinden zich nog in de oriënterende fase. Er gebeurt best veel, maar het is nog geen duurzame en meerjarige aanpak. Nu grijpen veel gemeenten het actieprogramma aan om op een gestructureerde wijze het thema aan te pakken. Het is belangrijk om aan te sluiten bij de behoeften van mensen. In het actieprogramma koppelen we ervaren adviseurs aan gemeenten op basis van hun ondersteuningsvraag. Vragen van gemeenten zijn bijvoorbeeld: Hoe kom ik tot een lokale brede coalitie? Hoe betrek ik ondernemers en partners uit andere domeinen erbij? Hoe bereiken we mensen die zich eenzaam voelen? Wat werkt er in de aanpak?’

Van de Maat: ‘Een ongestructureerd probleem als eenzaamheid vraagt om een lerende manier van werken. Het vereist samenwerking met veel verschillende partners uit verschillende domeinen, ook buiten het sociaal domein. Ons advies? Heb helder voor ogen welke knelpunten er in de praktijk zijn die om een oplossing vragen en maak daarbij gebruik van kennis over wat werkt. Dit is een advies dat we nadrukkelijk meegeven aan de adviseurs van het actieprogramma.’

Van Grinsven: ‘Nu al worden de activiteiten en het aanbod van de gemeente en aanbieders anders bekeken en waar nodig verbeterd. Er is aandacht voor de unusual suspects. Eenzaamheid was voorheen misschien gekoppeld aan welzijn, terwijl nu ook sport, kunst en cultuur, bedrijfsleven en wonen in beeld zijn. Eenzaamheid als thema verbindt alle beleidsterreinen. De aanpak van eenzaamheid is overkoepelend: je hebt iedereen nodig.’