Cliëntondersteuning verbindt inwoner met het sociaal en juridisch domein
Een betere verbinding tussen het sociaal en juridisch domein heeft meerwaarde en ondersteunt inwoners in het vinden van passende ondersteuning bij hun problematiek. Divosa en Movisie zien een rol weggelegd voor een onafhankelijke cliëntondersteuner in het versterken van deze verbinding. In het sociaal domein is de onafhankelijke cliëntondersteuner iemand die naast inwoners staat en in hun belang meedenkt. Voor juridische vragen kunnen inwoners terecht bij bijvoorbeeld het Juridisch Loket, (gesubsidieerde) rechtsbijstand of sociaal raadslieden. De doelgroep van het sociaal domein en de gesubsidieerde rechtsbijstand kent veel overlap, maar logische verbindingen in de praktijk worden nog weinig gelegd. Hoe kunnen we deze verbinding versterken en wat kan een onafhankelijke cliëntondersteuner hierin voor een inwoner betekenen?
De overheid wil dat iedereen toegang heeft tot passende informatie, advies en hulp bij juridische problemen. Inwoners kunnen daarvoor gratis terecht bij het Juridisch Loket en inwoners met een laag inkomen kunnen, onder voorwaarden, gesubsidieerde rechtsbijstand krijgen. Het beroep op gesubsidieerde rechtsbijstand is in de afgelopen jaren gestegen. Een juridische benadering biedt alleen lang niet altijd een oplossing voor de achterliggende problematiek. Meestal ligt bij deze groep de oorzaak bij structurele sociale en/of financiële problemen. Onvoldoende aandacht voor deze achterliggende problemen leidt ertoe dat rechtzoekenden met multiproblematiek frequent een beroep doen op het juridische stelsel. Daarom is er meer verbinding nodig tussen het sociaal en juridische domein. Hierin kan een rol zijn weggelegd voor onafhankelijke cliëntondersteuners. Susan de Vries, onderzoeker bij Movisie, licht dat toe. ‘Cliëntondersteuners opereren onafhankelijk van de gemeente of aanbieders in zorg en welzijn. Ze kunnen inwoners een luisterend oor bieden en de tijd nemen om de achterliggende problematiek te achterhalen. Ze kunnen vroegtijdig hulp op maat bieden bij het oplossen van een probleem én inwoners in contact brengen met experts op juridisch gebied.’
Stelselvernieuwing: modernisering van de gesubsidieerde rechtsbijstand
Het huidige stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand staat onder druk en is niet toekomstbestendig. De verbeteringen in het stelsel moeten leiden tot toegankelijke en kwalitatieve rechtsbijstand, die voorziet in laagdrempelige, effectieve en zoveel mogelijk integrale oplossingen voor rechtzoekenden. ‘Het nieuwe stelsel is erop gericht om geschillen in een vroegtijdig stadium op een laagdrempelige manier op te lossen en biedt iedereen toegang tot het recht en onafhankelijke rechtsbescherming. De hulpvraag van de rechtzoekende wordt leidend voor de inrichting van het hulpaanbod.’ (bron: brief van de minister voor Rechtsbescherming van 12 juli 2019 aan de Tweede Kamer).
Onafhankelijke cliëntondersteuner als spil
Mensen met voldoende competenties en een enkelvoudige ondersteuningsvraag zijn meestal goed in staat om zelf de juiste weg te vinden en keuzes te maken. Voor mensen met complexe ondersteuningsvragen is het moeilijker om de weg te vinden. Een betere verbinding tussen het sociaal en juridisch domein helpt in het vinden van ondersteuning die passend is bij hun problematiek. Hierbij is een laagdrempelig ondersteuningsaanbod in de eigen leefomgeving belangrijk.
'Cliëntondersteuners kunnen inwoners een luisterend oor bieden'
Frits Dreschler, programmamanager Rechtshulp en Sociaal Domein bij Divosa, benadrukt dat onafhankelijke cliëntondersteuners nog beter benut kunnen worden. ‘Het vroegtijdig betrekken van een onafhankelijke cliëntondersteuner, kan ervoor zorgen dat problemen in een zo vroeg mogelijk stadium worden opgepakt. Een onafhankelijke cliëntondersteuner kan naast de inwoner staan en fungeren als een spil tussen de inwoner en hulpverlenende organisaties. Zij kunnen samen met de inwoner kijken hoe de hulp in het juridisch en sociaal domein optimaal op elkaar kan worden afgestemd. Onafhankelijke cliëntondersteuners kunnen vaak langer dan afzonderlijke dienstverleners betrokken zijn in de zoektocht naar een oplossing.’ Door het inschakelen van een onafhankelijke cliëntondersteuner heeft een inwoner, voor wie de weg naar ondersteuning complex is, in een vroege fase toegang tot informatie en advies. Hierdoor is het ook mogelijk om juridische of andere problemen eerder te signaleren en op tijd de benodigde specifieke deskundigheid toe te voegen.
Wat is onafhankelijke cliëntondersteuning?
Onafhankelijke cliëntondersteuning is een gratis gemeentelijke voorziening die bestemd is voor iedereen die vragen heeft over levensdomeinen als zelfstandig leven, zorg en ondersteuning, participatie, wonen, onderwijs en werk en inkomen. Iedere gemeente is wettelijk verplicht hierin te voorzien. Het doel van cliëntondersteuning is om ervoor te zorgen dat de inwoner passende ondersteuning of zorg krijgt. Cliëntondersteuning is geen doel op zichzelf, maar een middel om ervoor te zorgen dat inwoners de ondersteuning en zorg krijgen die zij nodig hebben.
Rechtshulp en het sociaal domein
Divosa is in 2021, op verzoek van het ministerie van Justitie & Veiligheid (J&V), gestart met het project ‘Rechtshulp en sociaal domein’. Dat moet leiden tot inzichten uit de gemeentelijke uitvoeringspraktijk over randvoorwaarden voor het ontwerp van de stelselvernieuwing gesubsidieerde rechtsbijstand. Samen met gemeenten en het juridisch domein verkent Divosa hoe de druk op de relatie tussen overheid en inwoner kan worden verminderd. Ze onderzoeken in de praktijk wat inwoners, rechtshulp en het sociaal domein nodig hebben en adviseren het Rijk. Zo dragen zij bij aan een nieuw stelsel voor rechtsbijstand dat goed werkt voor iedereen. Dreschler: ‘Om vanuit gemeenten advies te kunnen geven aan de wetgever, over welke verbeteringen nodig zijn in de stelselvernieuwing gesubsidieerde rechtsbijstand, begeleiden wij de komende anderhalf jaar een aantal pilots. Hierin onderzoeken het sociaal en juridisch domein samen een aantal vragen vanuit de dagelijkse praktijk. Uit deze pilots halen we enerzijds adviezen op voor de stelselherziening en de positie van gemeenten daarin. En anderzijds willen we praktische handvatten opstellen voor alle gemeenten om beter aan te sluiten op het nieuwe stelsel, hóe dat stelsel er ook precies uit komt te zien’.
Het Juridisch Loket en Sociaal Raadslieden
Het Juridisch Loket is een onafhankelijke publieke juridische dienstverlener die actief wil bijdragen aan een rechtvaardige maatschappij. Het is een landelijke organisatie die kosteloos helpt bij het oplossen van juridische problemen en bijdraagt aan de zelfredzaamheid van burgers. Het Juridisch Loket helpt kosteloos en wijst de weg. Bovendien bekijkt de organisatie actief hoe problemen voorkomen of buiten het recht opgelost kunnen worden. Op deze manier probeert het Juridisch Loket bij te dragen aan het terugdringen van de complexiteit en zetten zij zich in om het recht toegankelijk en betaalbaar te houden.
Sociaal Raadslieden zijn sociaaljuridische hulpverleners die in veel Nederlandse gemeenten gratis en op een laagdrempelige manier burgers helpen met informatie, ondersteuning en gerichte adviezen. Soms ondersteunen zij ook bij het opstellen van bezwaarschriften of brieven en bij het invullen van sommige formulieren. Het aanbod van Sociaal Raadslieden kan per gemeente verschillen. Daarnaast zijn er binnen gemeenten diverse organisaties, in wisselende samenstelling, die ook een rol vervullen in de onafhankelijke ondersteuning van inwoners. Zoals de wijkteams, maatschappelijk werk, meer doelgroepgerichte organisaties als Vluchtelingenwerk, MEE en anderen.
Kansrijke verbindingen
Vooralsnog lijkt er nog weinig sprake te zijn van een structurele verbinding tussen het sociaal en juridisch domein. Tegelijkertijd signaleren Divosa en Movisie dat de randvoorwaarden op veel plekken kansrijk zijn. Zo wordt in veel gemeenten bij het versterken van onafhankelijke cliëntondersteuning gewerkt aan ondersteuning in het belang van de inwoner. Ook wordt juridische ondersteuning toegankelijker en dichterbij de inwoner georganiseerd, denk aan initiatieven zoals de pilot Sociaal Juridische Hulp om de Hoek en het project Samenwerken in de eerste lijn. ‘Het belangrijkste is dat zowel vanuit de gemeente als de juridische ondersteuning meer de samenwerking wordt gezocht. Leer elkaar kennen en zorg dat je van elkaar weet waar kennis en kunde zit. Weet wie waarin excelleert én bespreek op casusniveau samen, en in overleg met de inwoner, waar je elkaars kwaliteiten kunt benutten’, aldus Frits.
