Blog door Jurja Steenmeijer, beleidsadviseur bij BPSW.

Regelmatig loop ik in een losloopgebied, prettig omheind zodat het mormel niet achter de reeën aan kan gaan. Daar kom je vaak dezelfde mensen tegen, en dan is contact zeker snel gelegd. Zo maakte ik kennis met een goedaardige viervoeter van een formaat waar mijn hond een keer of zeven in past. Die honden zagen het verschil in gewicht totaal niet en speelden al snel vrolijk met elkaar. En zo kwam ik aan de praat met de even goedaardig ogende baas. Een jaar of 65, wandelend met een stok. Kapotte knie door jarenlang zwaar fysiek werk. Al jaren arbeidsongeschikt en sinds kort ook met pensioen. Het ging in het begin veel over honden en het weer, maar ook daar raak je een keer over uitgepraat. De actualiteit is dan een voor de hand liggend onderwerp. Maar met actualiteit kom je al verraderlijk snel op thema’s als het klimaat, vluchtelingen, criminaliteit en politiek. Zich geen blad voor de mond nemend duurde het niet lang of deze vriendelijke baas bleek er behoorlijk extreme ideeën op na te houden. Meestal laat ik dat gaan, maar soms voelt het alsof negeren een soort stilzwijgend instemmen is en daar voelde ik me ongemakkelijk bij. Dus probeerde ik wat nuance aan te brengen. Sneller dan het licht escaleerde het gesprek volledig en toen hij met zijn stok zwaaiend een uitval naar me deed, besloot ik me uit de voeten te maken.

Deze ervaring is niet uniek, velen zullen het herkennen. Maar de complexiteit van contact leggen ligt echter op de loer, zeker als je van louter oppervlakkigheden wil bewegen naar een wat diepgaander contact. De ander zien. Jezelf tonen. Iets van gelijkgestemdheid ervaren. Mooi als het lukt maar ergens ook risky sh*t.

Het thema van de Agenda van het Sociaal werk is het belang van vitale relaties. “Vitale relaties zijn de core business van het sociaal werk” staat er in de aankondiging. Door vitale relaties te bevorderen, vergroot je het welzijn van mensen. Maar relaties zijn in de praktijk vaak problematisch en complex. Voordat je het weet worden sociale weefsels zoals families en buurten aan flarden gescheurd. Helemaal niet zo weldadig dus.

Meld je hier aan voor de Agenda van het Sociaal Werk 2023

Snickers

Ik heb eens een buurthuis in zelfbeheer bijna ten onder zien gaan aan een discussie over of een vrijwilliger aan het einde van een bardienst een Snickers mocht nemen of niet. Over een gratis drankje deed niemand moeilijk, dat is immers de beloning voor een avond vrijwilligerswerk. Maar een Snickers kon echt niet. Ook niet als je de hele avond nog niets had genomen ‘van de bar’. Per saldo hetzelfde als een biertje toch? Maar wat dan als je niet zelf de snack opat, maar hem aan je kind gaf? Het buurthuis heeft die storm uiteindelijk overleefd, maar er volgde nog vele vergelijkbare kwesties. Niet altijd aan de oppervlakte zodat je nog eens wat kunt gladstrijken als sociaal werker, maar vaak onderhuids en ver voorbij de muren van het buurthuis. Deze mensen troffen elkaar immers ook bij de supermarkt en op zondag in de kerk. Zagen elkaar op verjaardagen, of ineens niet meer…

Sociale omgeving

Sociaal werkers hebben op verschillende manieren een rol in het bevorderen van vitale relaties. Er worden goede voorbeelden verzameld zodat we ons op 5 oktober kunnen laten inspireren. Ook daarin zal duidelijk worden hoe fragiel en complex onderlinge relaties soms zijn. Een deel van die complexiteit zit in mensen zelf. Niet iedereen is in dezelfde mate in staat tot het aangaan van robuuste relaties die tegen een stootje kunnen. Dat is soms een kwestie van individuele factoren, maar heeft ook met ervaringen te maken. Het kan er soms stevig aan toegaan. Ik kon nog makkelijk een zwiepende wandelstok ontwijken en wat afstand nemen, maar als je in je eigen sociale groep wordt veroordeeld om een Snickers, dan laat dat onmiskenbaar littekens achter. Laat staan als je wordt gekwetst in je vertrouwen door iemand waarmee je dacht een hechte band te hebben.

Een ander deel van de complexiteit wordt door onze sociale omgeving veroorzaakt. De druk op relaties en sociale verbanden is groot en die druk overstijgt de persoonlijke relaties die we onderling hebben. Mensen onderling kunnen elkaar in positieve zin beïnvloeden, maar ook in negatieve zin. Voorbeelden uit de (sociale) psychologie ten overvloede, denk maar aan het experiment van Milgram of het Stanford Prison Experiment. Hadden deze onderzoekers de komst van het internet en sociale media kunnen voorzien, waren ze mogelijk niet aan hun tijdrovende onderzoek begonnen om hun punt te maken.

Ook relaties met de overheid staan fors onder druk. Wetgeving en beleid wordt niet alleen niet begrepen, maar ook gezien als rechtstreekse aantasting van onze bestaanszekerheid. En in sommige gevallen is dat het ook. De voorbeelden liggen voor het oprapen. En dan wordt er gewezen naar ‘Den Haag’, maar vaak ook naar anderen die ogenschijnlijk worden ontzien of zelfs voorgetrokken. Ik heb het zelf nooit beeldender beschreven zien worden dan in het prachtige Vreemdelingen in hun eigen land van Arlie Hochschild. Het narratief wat daarin wordt geschetst had me kunnen waarschuwen voor de woede van de wandelaar, maar schoot me pas later weer te binnen.

Oproep: deel jouw best practices met ons!

Sociale weefsel beschermen

Geen eenvoudige taak dus, die core business van sociaal werkers. Dat is op zich geen verrassing, de meesten zullen het beroep niet gekozen hebben voor de easy ride. De Agenda van het Sociaal Werk biedt de mogelijkheid om met elkaar in gesprek te gaan. Wat werkt? En waarom werkt het? Maar nog liever dan werken gaan we met elkaar verkennen hoe we kunnen handelen. Hoe kunnen we zo handelen dat we in licht van kleine brandjes over Snickers, het sociale weefsel kunnen beschermen? Niet het wegnemen van de complexiteit, maar het weefsel minder fragiel maken. Meer draden? Elastischer? Steviger materiaal? Impregneren? Met wat?

Kansen

Er zijn twee dingen die ik als kans voor deze uitdaging zou zien. De eerste is hoe sociaal werkers vorm kunnen geven aan praktijken van erkenning. Erkenning verandert in wezen niets aan de mens en ook niet aan de omgeving, maar het maakt een wereld van verschil. Is er zoiets als ‘erkennend handelen’? Oh, er is genoeg over geschreven, geen zorgen. Maar veel waardevoller is het om deze kennis uit de praktijken van sociaal werkers en ervaringskennis op te diepen. De tweede uitdaging zie ik in een gerichtheid op betekenisgeving. Een collega verwoordde onlangs mooi hoe zij dat ziet. Wat als sociaal werker niet alleen veranderkundigen of hoeders van mensenrechten zouden zijn, maar ook duidingskundigen? Het perspectief van de ander erkennen door het samen zoeken naar de betekenis. Ook van de betekenis van een Snickers, die staat immers voor iets. Je komt dan samen op een dieperliggende laag waar je over ervaringen en waarden. Wat doet er echt toe voor de ander?

Of het ooit nog goedkomt tussen mij en de wandelaar, wie zal het zeggen. Gelukkig trekken de honden zich daar niets van aan en blijven ze als vanouds op elkaar afstuiven, niet gehinderd door gedachten over erkenning en betekenis. We zwaaien dus inmiddels weer, en met de honden als katalysator zal het niet lang duren of we komen toch ook weer in gesprek. Veilige onderwerpen, dat wel. En minstens op stoklengte afstand voorlopig.