Wie mensenrechten zegt, denkt ongetwijfeld aan heldhaftige vrijheidsstrijders of moedige burgerrechtenactivisten: Gandhi, Martin Luther King, Nelson Mandela of  Malala. En niet aan gemeentelijk beleid, decentralisaties, de opvang van daklozen of de aanpak van huiselijk geweld. Toch gaan mensenrechten ook hierover. Mensenrechten gelden namelijk altijd, overal en voor iedereen. Dus ook in Nederland en ook – of juist – op het lokale niveau. Of zoals de commissaris van de koning in Flevoland het uitdrukte: ‘Mensenrechten krijgen juist betekenis op het lokale niveau. Als ze daar geen betekenis hebben, hebben ze dat ook niet op het universele niveau.’

Het nut van mensenrechten op lokaal niveau

Eigenlijk hebben gemeenten de komende tijd maar één basisvraag te beantwoorden: hoe kunnen we de mensenrechten voor alle burgers realiseren? Zo gaat de Wmo over het beschermen en realiseren van de mensenrechten van kwetsbare groepen. Wat kunnen gemeenten hen nu, met de decentralisaties en bezuinigingen voor de deur, nog wel bieden en wat niet meer? Tot hoever gaat de zorgplicht van gemeenten en welke prioriteiten moeten zij stellen? Vragen waarop mensenrechten een antwoord kunnen bieden. 

Mensenrechten als gemeenschappelijke taal

Mensenrechten –  bijvoorbeeld het recht op een adequate levensstandaard, het recht op sociale zekerheid of het recht op gezondheid –  geven gemeenten een houvast voor het maken en monitoren van beleid, een referentiekader om prioriteiten te stellen en zich te verantwoorden. Tegelijkertijd helpen mensenrechten ook om burgers bewust te maken van hun eigen rechten en verantwoordelijkheden. Én ze geven gemeenten, burgers en maatschappelijke organisaties een gemeenschappelijke taal om hun gedachten te bepalen. Kortom: mensenrechten als gemeenschappelijke basis om de decentralisaties verder vorm te geven. Hoe voelt dat? 

Welke mensenrechten zijn er en hoe pas je die lokaal toe?

Er zijn verschillenden mensenrechtenverdragen. Belangrijk zijn onder andere de universele verklaring voor de rechten van de mens, het verdrag voor burger en politieke rechten, het kinderrechtenverdrag en het verdrag voor de rechten van mensen met een beperking. De Nederlandse grondwet bepaalt dat deze verdragen automatisch doorwerken in Nederland, tenzij ze te vaag zijn en daardoor praktisch niet uitvoerbaar. Gemeenten zijn dus rechtstreeks gebonden aan de verplichtingen uit de mensenrechtenverdragen. Denk bijvoorbeeld aan het recht op huisvesting als het gaat om de opvang van daklozen, de rechten van het kind bij het formuleren van het jeugdbeleid en de decentralisatie van de jeugdzorg, of het recht op lichamelijke integriteit bij de aanpak van huiselijk geweld.

Mensenrechten zijn in Middelburg een praktisch instrument dat wordt gebruikt in debatten, als toetsing van het beleid en voor discussies over in- en exclusie.

Wat gemeenten al doen

Sommige gemeenten zijn al actief bezig met mensenrechten en decentralisaties. Een daarvan is de gemeente Middelburg. Zij gebruiken vooral het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap voor het Wmo-beleid. Mensenrechten zijn in Middelburg een praktisch instrument dat wordt gebruikt in debatten, als toetsing van het beleid en voor discussies over in- en exclusie. Utrecht organiseerde onder andere debatten over lokale mensenrechten en hield beleidsterreinen als armoedebestrijding, mensenhandel, gezondheidszorg en openbare orde tegen het licht om te zien hoe deze bijdragen aan de bescherming van mensenrechten.

Hoe verder?

Mensenrechten en decentralisaties, ze lijken voor elkaar gemaakt. Onderzoek van VNG en Amnesty International onder 73 gemeenten wijst uit dat gemeenten er voor open staan en behoefte hebben aan meer kennis en vooral praktische voorbeelden. Vanuit MOVISIE willen we kijken hoe dit verder op te pakken. Bijvoorbeeld door goede voorbeelden zoals die van Middelburg  te beschrijven en te verspreiden of door mensenrechtenverdragen toegankelijker te maken en te ’vertalen’ naar lokaal beleid. Hoe denken gemeenten daar over? Doet u al iets op dit gebied dat u graag met ons en anderen wilt delen: laat het ons weten. Ook als u suggesties heeft over hoe we dit thema verder op kunnen pakken zijn we geïnteresseerd. We horen graag van u.

Zie ook het digitale netwerk www.mensenrechtenlokaal.nl.