Sinds het ontstaan van de burgeroorlog in 2011 zijn vele Syriërs hun land ontvlucht. Een groot deel vluchtte binnen de regio, maar ook kwamen veel Syriërs naar West-Europa, waaronder Nederland. Aan welke gevaren stonden Syrische vrouwelijke vluchtelingen bloot tijdens de oorlog en de vlucht? Hoe is de huidige situatie van Syrische nieuwkomers in ons land? En hoe kan eergerelateerd geweld voorkomen en aangepakt worden? Deze vragen stonden centraal in de KIS-verkenning Eergerelateerd geweld in de Syrische gemeenschap.

Toename eergerelateerd geweld

In juni 2021 signaleerden de gespecialiseerde expertise- en behandelcentra voor slachtoffers van eergerelateerd geweld, Sterk Huis en Fier, een opvallende toename van hulpvragen van Syrische meisjes en vrouwen, sommigen nog wonend in het AZC. Dit was voor Hilde Bakker de aanleiding om vanuit Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) een verkenning te doen naar de oorzaken en de eventuele specifieke aanknopingspunten voor de aanpak. Hierover verscheen dit rapport.

We kennen de problematiek van eergerelateerd geweld al langer, maar de Syrische gemeenschap is relatief nieuw in Nederland. Uit de verkenning blijkt een aantal risicofactoren voor Syrische vrouwen en meisjes in Nederland, die deels te maken kunnen hebben met de oorlog, hun vlucht of de veranderende verhouding tussen de seksen.

Meer geweld tegen vrouwen

De positie van vrouwen in Syrië is na het uitbreken van de burgeroorlog verslechterd: de macht van conservatieve, orthodox-islamitische leiders nam toe, waardoor de positie en macht van mannen sterker werd. De risico’s op gender gerelateerd geweld namen toe, onder andere op huiselijk geweld en huwelijksdwang. Het aantal kindhuwelijken – ook in de vluchtelingenkampen in de buurlanden Libanon en Jordanië – nam schrikbarend toe, vaak vanwege armoede. Soms zijn bruiden niet ouder dan 13, 14 jaar, de echtgenoot veel ouder.

Er blijkt in Syrië ook sprake van seksueel geweld, onder andere gepleegd door de strijdende partijen als oorlogsinstrument om families en gemeenschappen te ontwrichten. Veel Syrische vrouwen en meisjes lopen na deze traumatische ervaring het risico op verstoting of zelfs eermoord door hun familie, vanwege de schending van hun eerbaarheid. Er is in Syrië een toename van eermoord geconstateerd door verschillende (inter-)nationale organisaties.

Na de vlucht

Gelukkig maken lang niet alle Syrische vrouwen gender gerelateerd geweld mee. Een aantal naar Nederland gevluchte vrouwen loopt echter risico op eergerelateerd geweld. In 2022 was van alle binnengekomen casuïstiek bij het Landelijk Expertisecentrum Eergerelateerd Geweld (LEC-EGG) het vaakst sprake van een Syrische context. Het gaat hierbij om bedreiging, mishandeling, dwang, achterlating, gedwongen huwelijken en kindhuwelijken en om eermoorden. Dit is een vergelijkbaar beeld van eergeweld in andere gemeenschappen.

Wat valt specifiek op bij Syrische eerconflicten?

De respondenten van de KIS-verkenning (professionals en (Syrische) sleutelpersonen) geven onder andere aan dat ze bij Syriërs vaker signalen van extreem geweld zien, dat het geweld ontkend wordt, en dat de daders dit geweld ook tonen op sociale media. Ook valt het sommige experts op dat het vaak gaat om jonge (minderjarige) slachtoffers.  

Risico’s op eergerelateerd geweld

Syrische vrouwen kwamen vaak later dan hun man naar Nederland, zij raakten gewend aan hun zelfstandigheid en willen meer bewegingsvrijheid. Een echtgenoot kan twijfelen aan haar trouw gedurende de periode van gedwongen scheiding, of vermoeden dat zij is verkracht. Eenmaal in Nederland ervaren vrouwen meer rechten en vragen vaker echtscheiding aan, een kindhuwelijk of gedwongen huwelijk kan in ons land nietig verklaard worden. Ook de dochters ervaren in Nederland meer vrijheid, er is vrije omgang tussen de seksen, ze gaan samen naar school. Er ontstaan verliefdheden, ouders maken zich zorgen om haar kuisheid.

Positieverlies van Syrische mannen     

Syrische mannen ervaren – als de meeste vluchtelingenmannen - verlies van status omdat ze geen kostwinner meer zijn. Onbekendheid met Nederlandse normen, wetten en rechten van vrouwen en lhbti+ personen kunnen tot misverstanden en angst leiden. De vrijheid die vrouwen en meisjes in Nederland ervaren en de rechten die ze hebben, vormen voor veel Syrische vaders en echtgenoten een bedreiging van de familie-eer en kan reden zijn tot het plegen van eergerelateerd geweld. Mannen ervaren ook nog eens veel druk van de familie in Syrië en in de diaspora om de eer te bewaken. Ook tussen mannen onderling is veel druk om zich te profileren als bewaker van de eer. Sociale media spelen in dit alles een belangrijke rol.

Belang van voorlichting en preventie

Het is belangrijk om geregeld voorlichting en dialoog te organiseren, al vanaf de periode in het azc, over de man-vrouwverhouding, normen, wetten enzovoorts. En om daarbij specifiek aandacht te besteden aan de mannen en hun veranderende positie, zodat zij ervaringen kunnen delen over de familiedruk op hun traditionele rol als verdediger van de eer, en stilstaan bij wat ze zelf willen in hun relaties.  Het advies is om hierbij (getrainde) Syrische sleutelpersonen in te zetten, die de taal en cultuur kennen, en ook sociale media kunnen inzetten. Het is van belang dat omstanders, bijvoorbeeld maatschappelijke begeleiders van vluchtelingen en statushouders, een buurtteam, leerkrachten, signalen van een (dreigend) eerconflict weten op te pikken. En dat zij weten welke stappen te zetten volgens de meldcode bij (vermoeden van) eergerelateerd geweld. 

Meer lezen? Bekijk hier de KIS-publicatie rondom dit thema: Eergerelateerd geweld in de Syrische gemeenschap.