Kunst als participatiemiddel. Een position paper

De maatschappelijke waarde van sociaal artistieke projecten

Wat is de meerwaarde van sociaal artistieke projecten voor het bereiken van sociale doelen als empowerment van kwetsbare burgers of het verbeteren van leefbaarheid in wijken? Welke impulsen zijn nodig om samenwerking te stimuleren tussen de welzijn en zorg, en de kunstsector ? Vragen die zijn besproken door zestig professionals, beleidsmakers, onderzoekers, vrijwilligers en kunstenaars in het Social Art Lab 2012. Met elkaar is een Position Paper opgesteld.

Waarom deze position paper? We willen beleidsmakers en beslissers informeren en inspireren. Deze paper onderbouwt het belang van sociaal artistieke projecten. Wie zijn wij? Wij zijn professionals, beleidsmakers, onderzoekers, vrijwilligers en kunstenaars vanuit verschillende achtergronden en sectoren die betrokken zijn bij sociaal artistieke projecten, verbonden aan het Social Art Lab.

Voorbeeld STUT theater

Het STUT theater speelt de voorstelling ‘Even serieus’ op een zondagmiddag in het Vorstelijk complex in Zuilen. Alle rijen zijn gevuld, de overgrote meerderheid is van Marokkaanse afkomst. Het toneelstuk begint. De jongens spelen met passie, het is grappig en ontroerend tegelijk. Over de liefde, over de zoveelste afwijzing voor een baan vanwege een Marokkaanse naam. Over homo zijn en het niet kwijt willen raken van je vrienden. De komende maanden gaat de theatergroep op tournee langs jongerenwerklocaties en theaters. Een van de acterende jongens vertelt dat hij zich voor het eerst echt iemand voelt. Door jongerenwerkers van de welzijnsorganisatie Cumulus kwam hij terecht bij een regisseur van het wijktheater. Samen met vrienden zijn ze de uitdaging aangegaan. Maandenlang speelden ze hun ervaringen, vergrootte ze uit en vervormde ze. Hij leerde zijn vrienden op een heel andere manier kennen en hun verhaal werd een echt theaterstuk. Ook raakt de voorstelling het publiek. Een bezoeker zegt: “Echt super leuk hoe jullie de Marokkaanse jongens vertegenwoordigen op een positieve manier. Een ander: “Je gaat meer van die jongens houden”.

Inspirerende en effectieve sociaal artistieke projecten: win-winsituatie

Het prachtige voorbeeld van het STUT theater laat zien dat kunst ontregelt, verrast, uitdaagt én dat kunst verbindt en mensen een ontwikkeling laat doormaken. Kunst in al zijn vormen heeft de eigenschap om zichzelf en de samenleving voortdurend tegen het licht te houden, te vernieuwen en te verrassen. Kunst kan een bindmiddel zijn in culturen en gemeenschappen, verschillen overbruggen en insluiting bevorderen. Kunst kan bijdragen aan begrip, bewustzijn en nieuwe betekenisverlening.

Samenwerking ligt voor de hand

Samenwerking tussen de zorg- en welzijnssector en de culturele sector ligt voor de hand. In sociaal artistieke projecten dragen maatschappelijk geëngageerde kunstenaars samen met sociale professionals bij aan doelen als participatie van kwetsbare burgers en het vergroten van de sociale cohesie en leefbaarheid in wijken (S. Trienekens, W. Dorresteiin, D. Postma (2011) Culturele interventies in Krachtwijken, Amsterdam, SWP). Sociaal artistieke projecten helpen mensen om in hun eigen kracht te staan, maken hen mondig en geven hen kansen om de samenleving mede vorm te geven. 

Trends

De samenleving transformeert van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving waarin co-creatie wordt nagestreefd. Dit betekent dat burgers zelf meer gaan doen vanuit eigen kracht en verantwoordelijkheid in samenwerking met professionals en overheid. De budgetten binnen de culturele en welzijn- en zorgsector krimpen drastisch. Bezuinigingen bieden ook een kans voor het bundelen van krachten en vergroten van doelmatigheid. Het dwingt tot focus en het maken van keuzes. Overheden staan voor de taak om de eigen kracht van mensen tot hun recht te laten komen en de regierol te pakken. Regie is niet de baas spelen, maar een situatie creëren die mensen uitdaagt het beste uit zichzelf te halen. Zo nodig ondersteund door professionals.

De echte transitie

De huidige transities (zoals De Kanteling, Welzijn Nieuwe Stijl, de decentralisaties: AWBZ naar de WMO, nieuwe Participatiewet en de Jeugdzorg) kunnen aangegrepen worden voor echte vernieuwing. De transities genereren beweging: mobilisatie en energie bij bewonersinitiatieven (van consumptief naar productief), bij werkers en instituties (van uit handen nemen naar faciliteren en ondersteunen) en in toenemende mate in beleid (van sectoraal naar integraal en samenhangend). Kwetsbare burgers bewegen niet als vanzelf mee. De echte transitie is de expliciete erkenning van ieders talent, van ieders kracht. De kunst om tot verandering te komen vraagt om (levens)kunstenaars. Het vraagt van opdrachtgevers durf, de kunst om los te laten, wel kaders scheppen en daarbinnen in contact en dialoog creativiteit zijn gang laten gaan.

Download onder dit artikel de volledige position paper om verder te lezen of te verspreiden in uw netwerk.

Meer informatie

Wilt u ook verbindingen maken tussen welzijn, zorg en kunst? Onderteken dan de position paper op www.axci.nl. Neem voor meer informatie contact op met Movisie: Saskia van Grinsven. Word lid ook van de Social Art Lab LinkedIngroep.

Foto: Daimon Xanthopoulos