‘Laat welzijn zwaarder wegen bij de tweede coronagolf’

Aan de vooravond van de tweede coronagolf is het nodig dat we terugblikken op de eerste golf. Wat zijn de lessen? De Covid-19-crisis bleek niet alleen een medische crisis met grote economische gevolgen, maar vooral ook een sociale crisis. Meer aandacht voor het welzijn van de bevolking is nodig om onze samenleving door de crisis heen te helpen.

De Covid-19-crisis is een sociale crisis omdat zij ons in de kern raakt: ben ik veilig, met wie kan ik wel en niet in verbinding staan, waar kan ik wel en niet naartoe? Collectief ervaren we verlies; verlies aan mobiliteit, verlies aan intimiteit, verlies van dierbaren, verlies van voorspelbaarheid. Iedereen kan door allerlei oorzaken in een kwetsbare positie terechtkomen, maar door Covid-19 zijn we allemaal kwetsbaar geworden.

Er is steeds meer oog voor de sociale kant van de Covid-19 crisis en dat is goed nieuws. De eerste golf heeft Movisie als landelijk kennisinstituut voor het sociaal domein inzichten verschaft waarvan de samenleving nu gebruik kan maken. We delen graag een paar belangrijke inzichten.

Eenzaamheid

Door de Covid-19-crisis is de onderlinge hulpbereidheid toegenomen, ook hebben veel mensen door het sociaal afstand moeten houden ervaren wat het betekent om beperkt met anderen in contact te staan. Uit onderzoeken blijkt dat ook eenzaamheid fors is toegenomen. Bijna een op de drie Nederlanders voelde zich eenzaam, waarbij met name de emotionele eenzaamheid opspeelt (SCP). Meer dan de helft van de jongeren is zich eenzamer gaan voelen door de crisis; de grootste stijging betreft de groep tussen de 25 en 34 jaar (I&O Research). We weten dat isolement negatieve effecten heeft op de gezondheid en het welbevinden. Eenzaamheid is ook een virus waaraan je kunt overlijden. Blijf naar mensen kijken als mensen, met behoefte aan verbinding en interactie. Het ‘tenzij’ van de thuiswerkregel zou dan door de werkgever ook zo uitgelegd kunnen worden: werk zoveel mogelijk thuis, tenzij de behoefte aan contact en verbinding te groot wordt. Hetzelfde geldt voor jongeren en jongvolwassenen: laat hun infrastructuur en sociale leven zo veel als mogelijk in tact.

Dagbesteding

De dagbesteding is nog lang niet op het oude niveau, sterker nog; veel dagactiviteiten en -centra zijn nog steeds niet in bedrijf. In lijn met de richtlijnen blijven zieke cliënten en begeleiders thuis. Vertoont een cliënt of begeleider geen symptomen, dan is contact mogelijk mits iedereen zich aan de hygiënemaatregelen houdt. Het betekent dat een mondkapje, handschoenen en regelmatig desinfecteren noodzakelijk zijn. We hebben gezien dat er meer mogelijk is dan in eerste instantie werd gedacht. Movisie haalde via een enquête en een online meeting alternatieven op om dagbesteding en ondersteuning te kunnen blijven bieden aan kwetsbare ouderen. Een aantal zijn specifiek op thuiswonende ouderen gericht, die gebruik maken van extramurale dagbesteding. Anderen ook op ouderen in zorginstellingen die gebruik maken van intramurale dagbesteding. Onder de alternatieven: telefonisch contact, online contact, huisbezoeken, belmaatjes, online cursussen, online beweegoefeningen, postpakketjes voor doelgroepen met bijv. puzzels. Dat blijkt ook uit de tal van alternatieven die in korte tijd zijn bedacht voor dagactiviteiten. Laten we die inventiviteit benutten, vanuit het besef dat een dagbesteding voor mensen die toch al kwetsbaar waren, soms de enige manier is om anderen nog fysiek te ontmoeten.

Eigen regie

Voor mensen in een kwetsbare positie, onder wie ouderen, is eigen regie ook in tijden van corona belangrijk. De maatregelen die genomen worden om het coronavirus een halt toe te roepen, hebben grote gevolgen voor ouderen, zeker voor hen die alleenstaand zijn. Deze mensen hebben er baat bij dat professionals de vraagstukken waarmee zij kampen centraal stellen en zich niet verschuilen achter regels en protocollen. Uit onderzoek weten we dat eigen regie samenhangt met kwaliteit van leven: zelf kunnen beslissen over hoe je je dag indeelt en hoe de benodigde aandacht, zorg en ondersteuning daarbij past. Ook meer eigen afwegingsruimte voor professionals die dagelijks betrokken zijn bij de zorg of de ondersteuning van mensen in een kwetsbare situatie is van belang. Regels en protocollen mogen niet in de weg staan, maar moeten helpend zijn voor lastige afwegingen die professionals dagelijks maken. Wat zijn de wensen, behoeften en mogelijkheden van de inwoner met betrekking tot passende ondersteuning en face-to-face contact? Realiseer je dat sommige (kwetsbare) inwoners het moeilijk vinden om hun wensen en behoeften goed aan te geven. Zijn andere manieren van communicatie op dit moment toereikend? Kies hier dan in overleg met de inwoner ook voor, of maak een combinatie van online en face-to-face contact waar dit passend is. Hoe ernstig maak ik me zorgen om de inwoner? Is er sprake van een hoog risico op ernstige sociale problematiek, zoals huiselijk geweld, psychiatrische crisis, suïcide, sociaal isolement en het niet kunnen voorzien in de basisbehoeften zoals voeding en onderdak? Is contact houden lastig? Dit kunnen extra goede redenen zijn voor een fysieke ontmoeting.

Sociaal werk cruciaal

Aan het begin van de eerste golf werd het sociaal werk als een cruciaal beroep aangemerkt. Cruciaal omdat sociaal werkers zich inzetten voor het welbevinden van mensen in een kwetsbare positie. Of het om wijkteammedewerkers, gezinswerkers, opvangmedewerkers, jeugdmedewerkers gaat: allemaal zijn zij dagelijks bezig met het voorkomen en verminderen van kwetsbaarheid. Zij kennen hun mensen en weten dat er meer nodig is dan hen alleen op een beeldscherm te zíen. Zij komen nabij, binnen de mogelijkheden van de anderhalvemetersamenleving.
 
Sociaal werkers dragen daarmee bij aan positieve gezondheid, preventie, signalering en aan sociale stabiliteit. Zij zetten zich in voor de mentale en sociale gezondheid van mensen (zingeving, zinvolle daginvulling, ontmoeting, betekenisvolle relaties hebben, ertoe doen, tot je recht komen), en dit is cruciaal en versterkend voor fysieke en geestelijke gezondheid. Sociaal werkers kijken naar de gehele mens en zijn kwaliteit van leven en niet vanuit een (medische) aandoening of diagnose. Sociaal werkers staan in nauw contact met kwetsbare mensen en kwetsbare groepen, houden ook in tijden van crisis vol als contact maken niet gemakkelijk is en dragen bij aan verbinding tussen groepen mensen in kwetsbare wijken. Ook signaleren zij tijdig wat er nodig is voor mensen die met veel problemen tegelijkertijd te maken hebben en voorkomen daarmee veel leed en overbodige zorg. Sociaal werkers waarborgen de sociale bestaansvoorwaarden voor mensen: voedsel, beschutting, bescherming, affectie, kennis en sturing. En deze bestaansvoorwaarden maken mensen afhankelijk van medemensen. De waarde van sociaal werk, komt tot uitdrukking in het woord sociaal. Sociaal werk richt zich op het verbeteren van de wisselwerking tussen personen en hun sociale omgevingen.

Het crisisbeleid zou dus zeker niet alleen en uitsluitend moeten gaan om de patiënten op de ic’s of de bewoners in de verpleeghuizen, maar ook om de sociale gevolgen van de crisis, voor ons allemaal, jongeren, ouderen, mensen met beperkingen en mantelzorgers thuis. Het is van belang dat we van de geleerde lessen profiteren, nu er opnieuw een lockdown dreigt.

Dit artikel is verschenen in het Nederlands Dagblad.

Download hier het artikel in PDF