Wat adviseer je net aangetreden lokale bestuurders en raadsleden?

'Ik hoop dat in gemeenteraden de start van een nieuwe periode wordt benut om samen met de inwoners het gesprek aan te gaan over vragen als: wat voor verzorgingsgemeente willen wij eigenlijk in onze regio hebben? Hoe zit onze samenleving in elkaar, wie willen we meer kansen geven? En wat is eigenlijk de basisnorm voor een goede gezondheid? Voer dit gesprek aan het begin, is mijn advies. Doe dat niet gaande de rit omdat er toevallig een regeling over thuishulp voorbijkomt. Nee, probeer vanaf het begin piketpaaltjes te slaan.'

Zie je dit beoogde debat al gevoerd worden in gemeenten? Gedurende de verkiezingscampagnes een paar maanden geleden en nu bij de totstandkoming van colleges?

'Eigenlijk is het tijdens de campagnes maar heel beperkt over dit soort onderwerpen gegaan. Dat vind ik erg jammer. Landelijke thema’s als integratie hebben de discussies gedomineerd, ook door tussenkomst van landelijke politici. Ik vind het bijna beschamend dat het niet meer is gegaan over grote thema’s rond de verzorgingssamenleving – zorg, jeugdzorg en hoe we met mensen met een beperking omgaan bijvoorbeeld. Gemeenten moeten die onderwerpen actief met hun burgers bespreken. Dat is hun taak, in de gedecentraliseerde werkelijkheid.'

Hoe verander je dat, zodat dit debat lokaal wel gevoerd wordt?

'Daar is niet één antwoord op te geven. Het zal geleidelijk gaan, dat is het eerste deel van mijn antwoord. Onze systemen zijn niet van de ene dag op de andere veranderd. Dat zullen gemeenten niet alleen kunnen. Dit gaat langs de weg van het samenspel tussen de centrale overheid, de lokale overheid en allerlei partijen daaromheen. Verder, en dat is het tweede deel van mijn antwoord: lokale bestuurders zullen lef en leiderschap moeten tonen. Mijn advies aan hen: breng goed in kaart wie er in je regio wonen en wat hen beweegt, wat hen zorgen baart en wat men nodig heeft. Ontwikkel in samenspraak met je bewoners een visie en draag die uit. Ga niet zitten wachten tot de buitenwereld die aan je oplegt. Of die buitenwereld nu een grotere gemeente in je regio is of de landelijke politiek. Overigens zijn veel gemeenten hier al proactief in.'

De overheid, zowel de Rijksoverheid als de lokale overheid, is te optimistisch over de mogelijkheden van burgers om zelf de regie te voeren en om elkaar bij te staan, stel je in je essay…

'De overheid heeft inderdaad hoge verwachtingen van wat de burger zelf kan. In beleid zit heel sterk de vanzelfsprekendheid van zelfredzaamheid ingebakken. Termen als zelfredzaamheid en eigen regie zijn bijna heilig verklaard. Je kunt geen beleidsplan openslaan zonder te lezen dat dit het doel is. Maar dat is natuurlijk helemaal niet voor iedereen het beste.

De overheid moet zich realiseren dat je nogal wat hulpbronnen tot je beschikking moet hebben om dat te kunnen. Niet iedereen heeft die. En daar komt nog iets bij. Er heerst bij burgers een diepgewortelde opvatting dat de overheid tenminste medeverantwoordelijk is voor de zorg aan hen. Zo’n mening kun je dan wel opzijschuiven en wijzen op de veranderde verhoudingen sinds de decentralisaties, maar zo simpel gaat dat niet.'

Wat is er nodig?

'Wat nodig is, is een dialoog. En dat begint eigenlijk al aan de keukentafel. Als jij aan die tafel tegen iemand zegt dat zelfredzaamheid het hoogste doel is, dan kan diegene aan de andere kant van die tafel zich behoorlijk klein gaan voelen. Zo iemand gaat zich bijna schuldig voelen geen sociaal netwerk te hebben. Ik chargeer misschien maar het is evident dat er een groot machtsverschil bestaat aan de keukentafel. Aan de ene kant degene die het geld verdeelt en aan de andere kant de burger die soms zenuwachtig en vaak afhankelijk is. De overheid is zich daar niet altijd voldoende bewust van. Stel je als gemeente de vraag: welke normatieve uitgangspunten hanteren wij eigenlijk? Want zelfredzaamheid is een normatieve keuze, geen neutrale.'