Onlangs bracht Movisie een publicatie uit over de aanpak van eenzaamheid onder mensen met een verstandelijke beperking. Een urgent thema, want mensen met een verstandelijke beperking blijken tenminste twee keer zo vaak eenzaam als de gemiddelde Nederlandse bevolking, en dat vaak chronisch. 
Samen met Astrid van der Kooij van Dromen Denken Doen en Martin van de Lustgraaf van Movisie ging senior onderzoeker Peter Rensen van Movisie op basis van nationale en internationale literatuur na wat er bekend is over de aanpak van eenzaamheid onder mensen met een verstandelijke beperking en hun naasten. 

Wat was jullie centrale bevinding?

‘Om iets te doen aan eenzaamheid onder mensen met een verstandelijke beperking is maatwerk noodzakelijk. Ga in gesprek met de mensen zelf en hun naasten om erachter te komen wat er precies speelt. Hoe ziet eenzaamheid er voor hen uit, wat is de behoefte waarin niet wordt voorzien? Mis je een goede vriend, verlang je sterk naar een partner, heb je geen groepje mensen om leuke dingen mee te doen of lukt het niet iets voor anderen te betekenen? Pas wanneer je weet wat mensen missen en waarom zij zich eenzaam voelen, kun je daar een oplossing voor proberen te vinden.
Gelukkig zijn er in de afgelopen decennia zeker allerlei aanpakken of interventies ontwikkeld. Deze kunnen gaan over het ondersteunen van de mogelijkheid om een vriend of vriendin te vinden. Of het creëren van ontmoetingsplekken waar mensen samen iets leuks of interessants kunnen ondernemen. Of ondersteuning bij allerlei praktische zaken waar mensen met een verstandelijke beperking tegenaan lopen. In de publicatie staan veel voorbeelden van zulke interventies. Deze zijn het begin voor een aanpak tegen eenzaamheid.’ 

Stimuleren van sociale ontmoeting alleen blijkt niet de oplossing. Hoe zit dat?

‘Voor het voorkomen en verminderen van eenzaamheid is het vaak nodig om meerdere dingen tegelijk te doen. Stimuleren van ontmoeting is natuurlijk noodzakelijk. Tegelijkertijd is ook begeleiding nodig. Tijdens ontmoetingen ontstaan gemakkelijk misverstanden, die door een ander geduid en opgelost moeten worden. De verstandelijke beperking én minder gelegenheid tot oefenen zorgen ervoor dat de sociale vaardigheden beperkt zijn. Het leren en het echt kunnen oefenen van sociale vaardigheden moet daarom een belangrijk onderdeel zijn van een op ontmoeting gerichte interventie. Voor mensen met een verstandelijke beperking is het niet vanzelfsprekend dat zij mensen met en mensen zonder verstandelijke beperking ontmoeten. Andere mensen staan niet altijd open voor mensen met een verstandelijke beperking en zo kunnen sociale ontmoetingen ook tot teleurstelling leiden. 
Ook heel belangrijk is dat het vergroten van het sociaal netwerk – en dat kan ook online zijn – niet altijd de eenzaamheid vermindert. Mensen kunnen ook eenzaam zijn of blijven temidden van andere mensen. Dus ga er niet zonder meer vanuit dat het vergroten van een sociaal netwerk ook tot minder eenzaamheid leidt.’ 

Wat werkt wel?

‘Waar leer je mensen kennen? Als je jong bent in je buurt en op school, later op het werk of in de buurt waar je woont. Voor mensen met een verstandelijke beperking is het vaak lastig om deze contacten om te zetten in vriendschappen. Zij zitten bijvoorbeeld op school buiten hun woonbuurt. Tijdens de schooltijd is het moeilijk om vriendschappen te ontwikkelen omdat iedereen zo ver van elkaar woont en zelfstandig reizen vaak lastig is. De samenleving zou meer gericht moeten zijn op het tot stand laten komen en ondersteunen van betekenisvolle contacten op deze ‘normale’ ontmoetingsplekken.
Professionals kunnen een belangrijke rol spelen in het tot stand brengen of behouden van contact. Dat kan zijn bij zorginstellingen, maar ook in buurten waar mensen (begeleid) zelfstandig wonen, of op scholen en werkplekken. Mensen met een verstandelijke beperking hebben over het algemeen een klein netwerk van naaste familie. Om dat netwerk uit te breiden kunnen professionals met naasten samenwerken om contacten te leggen en die te ondersteunen.’ 

Welke stappen zijn nu nodig om eenzaamheid onder mensen met een verstandelijke beperking aan te pakken?

‘We moeten eerlijk zijn. Eenzaamheid hoort soms bij het leven, ook bij het leven van mensen met een verstandelijke beperking. Maar nu is het probleem onevenredig groot onder deze groep. Dat besef moet nog doordringen tot de samenleving. 
Mensen met een verstandelijke beperking kunnen de wereld niet veranderen, de liefde moet van twee kanten komen. Ook vanuit de samenleving. Wij hebben in deze publicatie gekeken naar een onderdeel van de oplossing: interventies. Dat biedt zeker goede aanknopingspunten. 
Waar we nu mee kunnen beginnen is mensen met een verstandelijke beperking goed te ondersteunen in hun behoefte aan betekenisvol sociaal contact: in de buurt waar zij wonen, op school, bij clubs, dagbesteding, werk en in de zorginstellingen. Voor de langere termijn is het nodig om goede samenhangende praktijken te volgen en na te gaan wat werkt voor wie onder welke omstandigheden. En die kennis zorgvuldig over te dragen van praktijk op praktijk.’