Kritische blik

Dat stelt Janny Bakker, voorzitter van de Raad van Bestuur van Movisie en voormalig wethouder in Huizen. ‘De menselijkheid moet het winnen van het systeem en ambtenaren moeten "terugpraten" tegen het systeem.’ Oftewel: regels moeten niet zonder meer worden nageleefd, een kritische blik moet blijven. De overheid moet in haar ogen niet werken vanuit een neutraal mensbeeld, waarbij ervan wordt uitgegaan dat een inwoner het onderste uit de kan wil halen en waarbij doelmatigheid, rechtmatigheid en objectiviteit voorop staan. ‘Dat leidt tot een systeem waarbij je van fraude uitgaat. Doe dat niet: de meeste mensen deugen.’

Ambtenaren moeten goed luisteren naar wat er leeft

Betekenisvol

Daarbij is de overheid niet neutraal en moet dat ook niet willen zijn, stelt Bakker. ‘Ambtenaren moeten goed luisteren naar wat er leeft en speelt bij een inwoner. En aan hem of haar vragen wat hij of zij echt belangrijk, betekenisvol vindt, waarom het nog niet gelukt is om dat te bereiken en samen te bekijken wat kan helpen om daar wel te komen. Daar zit de crux. Het gaat om de relatie tussen de ambtenaar en de inwoner. Ambtenaren hebben die capaciteit om dat gesprek aan te gaan. Ze zijn ambtenaar geworden om iets voor de samenleving te betekenen.’ In haar in 2019 uitgebrachte proefschrift, waarvan volgende week een publieksversie verschijnt, noemt Bakker dat responsiviteit: het vermogen van professionals om in te schatten wat werkelijk voor de ander van betekenis is. Bij responsiviteit past het zogeheten relationeel mensbeeld, waarbij mensen in relatie staan tot elkaar en waarbij menselijkheid, respect, compassie en wederkerigheid hoog in het vaandel staan.

Onorthodoxe oplossingen

Werkend vanuit responsiviteit kan de best passende oplossing voor een inwoner onorthodox zijn en niet in bestaande regels en kaders passen. Laat staan dat de oplossing in het knellende verantwoordingskader past. En toch moet die ambtenaar voor die wellicht niet alledaagse oplossing kiezen, vindt Bakker. In de praktijk gebeurt dat, tot haar opluchting, ook al vaak. ‘Toen ik in tijdens mijn wethoudersperiode responsiviteit in Huizen wilde invoeren, heb ik met veel ambtenaren gesproken. Veel ambtenaren zeiden dat ze al vaak "a" opschrijven, maar "b" doen, in het belang voor de inwoner.’ Sluikwerk heet dat. Ambtenaren hebben daarbij de stellige overtuiging dat de benodigde hulp niet via de bestaande regels kan worden gegeven. Om toch de inwoner op passende wijze te helpen, geven ze wel de in hun ogen noodzakelijk ondersteuning, maar schrijven het onder een andere naam in het systeem weg. Mooi dat er die ‘ambtelijke ongehoorzaamheid’ is, maar het zou zo niet moeten, vindt Bakker. Er moet simpelweg worden gekeken wat nodig is en dat moet worden geregeld. Uit welk geldpotje dat moet worden betaald, is van latere zorg. Evenals de verantwoording.