Anders kijken: responsiviteit in het sociaal domein

Responsiviteit is het vermogen van een professional om in te schatten wat werkelijk voor de ander van betekenis is. Janny Bakker-Klein onderzocht waarom professionals in het sociaal domein handelen zoals zij dat doen. Janny’s spraakmakende proefschrift uit 2019 kreeg veel bijval en leidde tot een stroom van publicaties en debat, die op deze pagina overzichtelijk zijn samengebracht.

Janny Bakker-Klein, voorzitter van de Raad van Bestuur van Movisie, startte met haar onderzoek, vanuit de verwondering over schrijnende situaties van mensen die in ons land in aanraking kwamen met het brede sociaal domein en die daarin veel leed werden aangedaan. Formeel klopte het beleid en klopten de regels, maar in de dagelijkse praktijk was de toepassing daarvan voor deze mensen niet in hun voordeel. Bakker-Klein wilde begrijpen hoe dat kon, waarom we in het sociaal domein met mensen omgaan zoals we dat doen en waarom het zo moeilijk is om mensen op een voor hen betekenisvolle manier te helpen.

Proefschrift Anders kijken: Een zoektocht naar responsiviteit in het sociaal domein

In haar proefschrift probeert Janny Bakker-Klein als een ‘reflective researcher’ te begrijpen wat zij in de dagelijkse praktijk zag gebeuren en relateerde dat aan het begrip ‘responsiviteit’. Zij gebruikte haar eigen praktijk als directeur van Nierstichting Nederland als een eerste casus. Zij ontdekte dat responsiviteit een relationeel begrip is en dat drie andere begrippen gerelateerd waren aan het kernbegrip responsiviteit, namelijk ‘cultuur’, ‘mensbeelden’ en ‘professionaliteit’. Zij herhaalde de aanpak bij de Nierstichting bij een viertal andere maatschappelijke organisaties en bij drie gemeentelijke sociale diensten. Daarna introduceerde zij het begrip responsiviteit in haar eigen gemeentelijke praktijk, als wethouder in de gemeente Huizen. De verantwoordelijkheid voor het sociaal domein is sinds 2015 gedecentraliseerd naar gemeenten. Zij wilde het mogelijk maken dat professionals in haar eigen organisatie zouden kunnen doen wat werkelijk voor mensen van betekenis is.

Bekijk hieronder de aftermovie van de promotiebijeenkomst in 2019

Verbeterproject Toegang

Met de recente ‘toeslagenaffaire’ nog vers in het geheugen nam de belangstelling voor het proefschrift 'Anders kijken' sterk toe. In haar rol als bestuursvoorzitter van Movisie, merkte Janny Bakker-Klein hoe belangrijk gemeenten het vinden om responsiever te worden naar hun eigen inwoners toe, waarbij de betaalbaarheid van de ondersteuning ook een belangrijk aandachtspunt is. De VNG startte samen met de belangenorganisaties IederIn, Mind en Per Saldo en met ondersteuning vanuit Movisie in 2020 een groot verbeterproject waarmee de zogenaamde ‘gemeentelijke toegang’ vanuit het perspectief van de inwoner verder kan worden verbeterd.

Publieksuitgave ‘Anders kijken’

Bij de start van het programma ‘Toegang’ bleek dat bevindingen uit Janny's proefschrift 'Anders kijken' behulpzaam kunnen zijn bij het verbeteren van de gemeentelijke toegang. Daarom besloot Movisie om het proefschrift in een verkorte vorm uit te brengen. Deze ‘publieksversie’ kan ter inspiratie dienen voor gemeentelijke- en sociaal professionals, beleidsmakers, managers en bestuurders, die handvatten zoeken om hun eigen organisatie responsiever te maken.

Online bijeenkomst ‘Anders kijken, anders doen’

Op 4 maart 2021 overhandigde Janny Bakker-Klein het eerste exemplaar van de publieksuitgave ‘Anders kijken’ aan CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, die mede de Toeslagenaffaire mede aan het licht bracht. Dit gebeurde onder grote belangstelling tijdens de online bijeenkomst ‘Anders kijken, anders doen’. Omtzigt brak daarin een lans voor het flink vernieuwen, respectievelijk oprichten van nieuwe instituties (zie ook zijn boek ‘Een nieuw sociaal contract’ daarover). Broodnodig zo’n reset volgens Omtzigt, om macht en tegenmacht tussen overheid en burger weer in balans te krijgen en drama’s als de toeslagenaffaire te voorkomen. De regering kondigde aan dat er meer transparantie en een andere houding bij de overheid moet komen en dat ambtenaren op cursus worden gestuurd. Lost dit iets op, en wat er moet er dan nog meer gebeuren?

Gespreksleider Olaf Stomp (Movisie) ging hierover in gesprek met o.a. Reinier van der Grijp (sociaal professional voor Stichting Reindert en associate member van Movisie), Evelien Meester (teammanager Innovatie en Strategie bij Stimulansz en auteur van ‘Maatwerk in het sociaal domein’), Amma Asante (voorzitter van de LCR - Landelijke Cliëntenraad en senior onderzoeker Sociale Veiligheid bij Movisie), Arjo Klamer en Isabel Joosen (VNG) en Janny Bakker-Klein.

Bekijk hieronder de online bijeenkomst Anders kijken, anders doen

‘Anders kijken, anders doen’ in de media

Ter gelegenheid van de bijeenkomst interviewde Zorg + Welzijn Reinier van der Grijp en zijn collega Mindert Rakhorst hierover: Regels, wetten, beleid, langdurige procedures… ze maken het sociaal professionals soms knap lastig. Dat is zonde, want het kan hen beletten om cliënten optimaal te helpen. ‘Met iets meer flexibiliteit en bereidheid om out of the box te denken, kunnen we veel meer bereiken.’ Binnenlands Bestuur interviewde Janny Bakker-Klein: ‘Met hart en verstand kunnen inschatten wat een inwoner echt belangrijk vindt en nodig heeft. Dat moeten ambtenaren, vooral in het sociaal domein, doen. Daarnaast moet niet het wantrouwen jegens inwoners voorop staan, maar menselijkheid en compassie met inwoners. Onder de streep levert het nog geld op ook. De toeslagenaffaire laat de noodzaak zien om als overheid vanuit een ander mensbeeld te werken.' Evelien Meester schreef in een column op Sociale Vraagstukken: 'Eén van de dingen die samenwerken in het sociaal domein zo lastig maakt, is dat de medewerkers die met elkaar samen moeten werken totaal verschillend naar mensen kijken. Dat komt tot uitdrukking in de manier waarop ze over inwoners praten en hoe ze hun werk doen.'

Vervolg op ‘Anders kijken, anders doen’

De bijeenkomst wordt in 2021 verder uitgewerkt in een serie artikelen. Hoe kun je de zorg en ondersteuning door gemeenten aan bewoners verbeteren? Daarover ging Janny Bakker-Klein in gesprek met Illya Soffer, directeur van Ieder(in) en Isabel Joosen (Vereniging Nederlandse Gemeenten, VNG). Uit het artikel: ‘Voor Joosen is het samenspel tussen een inwoner met een ondersteuningsvraag en professional daarbij van wezenlijk belang. Ze benadrukt daarom het belang van het Verbetertraject toegang. Daarbij zoomen we in op de casuïstiek, op de praktijk en kunnen we zien waar de schoen in het ondersteuningsproces wringt. Dat doen we als gemeenten en vertegenwoordigers van inwoners met een ondersteunings-/zorgvraag gezamenlijk. Welke patronen zien we?’

In dit artikel gaat Janny Bakker-Klein in gesprek met Erik Dannenberg (Divosa), Aline Molenaar (Per Saldo) en Hanneke Mateman (Movisie). Over hoe de financiering van zorg en ondersteuning voor inwoners van gemeenten vaak verkokerd is georganiseerd. Dat staat anders kijken en anders doen in de weg. Kunnen we die financiering ook beter organiseren?

Op 28 juni 2021 overhandigde Janny Bakker-Klein samen met Van Dijk en Canoy een bundel aan demissionair premier Mark Rutte. Deze bundel gaat over hoe de menselijke maat weer voorop kan komen te staan.

Downloads

Bekijk hieronder het proefschrift ‘Anders kijken: Een zoektocht naar responsiviteit in het sociaal domein’ of download het hier als pdf.

Download de publieksuitgave van 'Anders kijken' uit 2021.