De inwoner centraal stellen, is dat niet altijd al het doel geweest? Waar de systeemwereld soms de boventoon lijkt te voeren, staat bij wethouders in het sociaal domein toch echt de leefwereld van de inwoner voorop. Het is vervolgens de uitdaging om deze visie over te brengen naar andere spelers in het sociaal domein. Clemens Piena, wethouder in Oosterhout, legt het uit: ‘Als wethouder heb je invloed op de visie waarmee professionals aan het werk gaan. Je moet durven zeggen ‘Zo gaan wij dat niet doen hier, we gaan de inwoner centraal zetten, we gaan verantwoordelijkheid nemen’. Het is belangrijk dat je hierbij de juiste mensen om je heen verzamelt.’ Of zoals Joop Wikkerink, wethouder in Aalten, het omschrijft: ‘Als wethouder moet je op de zeepkist gaan staan en aangeven hoe je het georganiseerd wilt hebben.’

'Houd vast aan de menselijke maat. De meeste mensen deugen.'

Uit- én overdragen van een goede visie: de inwoner centraal

Het overdragen van de visie op toekomstige wethouders – in maart 2022 zijn er weer gemeenteraadsverkiezingen – is belangrijk. Maarten van Ooijen, voormalig wethouder in Utrecht en sinds januari 2022 staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport: ‘Institutionaliseer je visie en vat deze niet alleen in tekst, maar vertel het ook. Het moet landen op het niveau van de medewerkers. Ik noem het management by speech: het is belangrijk dat je als wethouder blijft uitleggen hoe je de toegang tot zorg en ondersteuning georganiseerd wilt zien. Geef de principes mee aan je opvolger en zorg op deze manier voor inhoudelijke continuïteit. En vraag je af: wat we hier doen, hoe wordt de inwoner daar beter van?’ Clemens Piena tipt toekomstige wethouders: ‘Houd vast aan de menselijke maat. De meeste mensen deugen. Stem je beleid af op deze mensen, niet op de paar negatieve uitzonderingen die er tussen kunnen zitten.’ 

De inwoner centraal stellen betekent ook de inwoner betrekken bij het verbeteren van de toegang. Dit is een belangrijk uitgangspunt binnen het Verbetertraject Toegang. Naast dat een wethouder zich uit kan spreken over de meerwaarde van inwonerbetrokkenheid, gaan wethouders hier ook zelf me aan de slag. Otwin van Dijk, burgemeester in Oude IJsselstreek raadt het elke wethouder aan: ‘Ga het gesprek aan met inwoners zelf en zoek niet langs de lijnen van de wet naar oplossingen, maar langs de lijnen van het leven.’ Wethouders gaan zelf in gesprek met inwoners of organiseren dit door hiervoor een collega aan te wijzen en op pad te sturen. 

Tekst gaat verder onder de video.

Vertrouwen in de uitvoering

Wethouders geven aan dat vertrouwen hebben in de uitvoering een belangrijke asset is om de gewenste verandering in de toegang te realiseren. Ronald de Meij, wethouder in Zwijndrecht: ‘Ik heb baat gehad bij gesprekken achter de voordeur toen ik meeliep met consulten. Ik zag de verkokering. Het grootste deel van wat we doen voor inwoners ligt bij mensen in de uitvoering.’ Daarom is het volgens wethouders belangrijk meer vertrouwen uit te stralen naar medewerkers in de uitvoering. Renate Richters: ‘Ga achter de professionals in de uitvoering staan en geef back-up als leidinggevende, maar ook als bestuurder.’ Clemens Piena: ‘Geef aan dat fouten maken mag. Als wethouders proberen we de menselijke maat gestalte te geven. Al te snel word je opgezogen in wat systeemtechnisch wel of niet kan. Het gaat erom dat we zoeken naar gemeenschapszin: wat kan wel en niet? Ik hoorde pas de term ‘samenbrengend vermogen’. Dat dekt heel goed de lading wat je als wethouder te doen staat. Het samenbrengen van domeinen, vragen en professionals. Oplossingen mét en voor inwoners realiseren.’ 

'Haal geluiden uit de samenleving naar binnen en probeer voortdurend te spiegelen of dat overeenkomt met jouw werkwijze.'

Leren en reflecteren

Het is voor wethouders prettig om onderling ervaringen uit te wisselen en van elkaar te leren. Janny Bakker, bestuurder Movisie en voormalig wethouder in Huizen: ‘De Wethoudersvereniging organiseert intervisiebijeenkomsten. Dat is een kans om afstand te nemen en je als wethouder te laten inspireren door te reflecteren. Maak hiervoor tijd vrij, ondanks dat je deze tijd eigenlijk niet hebt. Ook tijdens de gesprekken die ik had met wethouders uit deelnemende gemeenten komt duidelijk naar voren dat zij het prettig vinden een uur over de inhoud te praten en te reflecteren over hun eigen rol hierin.’ Renate Richters: ‘Veel gemeenten worstelen met dezelfde type vraagstukken. Als wethouder heb je een unieke rol. Het heeft meerwaarde om met elkaar uit te wisselen. Haal daarnaast geluiden uit de samenleving naar binnen en probeer voortdurend te spiegelen of dat overeenkomt met jouw werkwijze.’  Belangrijk is dat er ruimte is om te evalueren. Leo Bosland, wethouder in Wageningen: ‘Houd als wethouder een verbetercirkel op gang. Ga in gesprek over de toegang met cliëntorganisaties, informeer je met nieuwe onderzoeken, loop mee tijdens spreekuren. Blijf op deze manier informatie verzamelen en sleutelen aan de toegang.’ Paula Jorritsma: ‘Ik geloof in de kleine dingen en in dingen doen. Papier produceren is niet zo moeilijk. Het gaat erom dat we beleidsvoornemens omzetten in daden.’

Toegang en uitgang: verbinding met de sociale basis

Als het gaat over de toegang tot hulp en ondersteuning, is er dan ook een uitgang? Deze prikkelende vraag stelt Maarten van Ooijen. ‘In mijn ogen is de samenleving de uitgang, dat is de plek waar inwoners terechtkomen wanneer de toegang tot hulp en ondersteuning afloopt. Onderdeel van het gewone leven zijn sportclubs en voorzieningen in de wijk. Het is van belang dat wat de inwoner ontvangt via de toegang, ingebed is in de samenleving. In Utrecht plaatsen wij bijvoorbeeld wijkteams eens op een andere locatie dan gebruikelijk, zoals bij de sportclub. Of bijvoorbeeld het Enik Recovery College, waar inwoners die wachten op een ggz-behandeling elkaar ontmoeten.’