Meld je aan voor de vierde aflevering van 360 graden Movisie Talk

Henk Nies schreef samen met Anita Peters, Hans Alderliesten en Tara Knegt (allen Movisie) en Liesbeth Hoogendijk (bestuurder MantelzorgNL) onlangs een beschouwing over de voors en tegens van betaalde mantelzorg. Aanleiding was een zorgorganisatie in Zuid-Limburg die in het nieuws kwam doordat ze mantelzorgers ging betalen. Nies: ‘Toen zijn we gaan kijken of betaalde mantelzorg een oplossing kan zijn. Minder personeel betekent in de zorg meer mantelzorg en we weten dat mantelzorg ook op z’n laatste benen loopt. Aan twee kanten knelt het.’

Er is een belangrijk argument tegen betaling, weet Nies: ‘Het is een affectieve relatie, dat kan positief en negatief zijn’, en dat brengt persoonlijke dilemma’s met zich mee. ‘Gaat iemand die haar vader niet wil helpen met douchen dat wel doen tegen betaling?’

Er is ook een belangrijk argument vóór betaling. Nies: ‘Als mensen veel mantelzorg bieden, dan kost ze dat vaak tijd en geld. Het is reëel om mensen daar op een of andere manier voor te compenseren. Wij noemen dat liever compensatie in plaats van betaling. Het gaat immers meer om een tegemoetkoming voor gederfde inkomsten, en om vergoeding van praktische kosten zoals reiskosten. Nu met de benzineprijzen is dat helemaal een ding.’
 
Affectiviteit die in de weg zit kan bovendien met compensatie worden afgezwakt. Nies: ‘Het maakt het wat zakelijker. Als je niet een hele goede relatie hebt en je hebt er helemaal geen zin in, dan kan betaling het wat makkelijker maken.’

Doen we daarmee geen afbreuk aan de intrinsieke motivatie waarmee zoveel mantelzorgers met liefde voor hun naasten zorgen? Nies: ‘Vaak is die motivatie er, maar lang niet altijd. Je moet oppassen voor een te romantisch beeld van de werkelijkheid. Kijk naar Duitsland, waar er een sterke juridische zorgplicht bestaat voor kinderen naar hun ouders. Kinderen doen dan soms enorm hun best om daar onderuit te komen. Er zijn zelfs juristen die die erin gespecialiseerd zijn om je daarin bij te staan.’

Ook in Nederland hebben mensen vaak mixed feelings. ‘Bedenk wel, niet iedereen is een goede ouder geweest voor z’n kinderen. Als je dan aan het einde van je leven veel vraagt van je kind, dan kun je je voorstellen dat die daar geen trek in heeft. Het warme gevoel houden kan ook heel lastig zijn als iemand dement wordt en een andere persoonlijkheid krijgt.’

De auteurs hebben niet berekend hoeveel compensatie de samenleving gaat kosten. In een rapport dat MantelzorgNL door bureau Ecorys liet maken komen uiteenlopende bedragen langs als 20 miljard euro (de totale maatschappelijke kosten op basis van de tijdsinzet van mantelzorgers) en 1,8 miljard (extra uitgaven door de 5 miljoen mantelzorgers voor bijvoorbeeld reizen en telefoon). Nies: ‘Het is moeilijk iets over de totale kosten van compensatie te zeggen. We weten niet of en hoeveel mensen er gebruik van gaan maken. Het mantelzorg-compliment van de gemeente werd ook maar beperkt gebruikt.’

Econoom Marcel Canoy bepleitte in een reactie op het stuk van Nies en zijn medeauteurs een keuzemenu: laat elke mantelzorger uit een bepaald aanbod kiezen welke vorm van beloning zij wil, variërend van een wekelijks vast geldbedrag tot een vermelding in een krant. Met die keuzes kun je als gemeente variëren. Nies: ‘Ik kies liever voor meer maatwerk. Een keuzemenu is toch een vorm van confectie. Wij bepleiten meer een keukentafelgesprek waarbij je tot een arrangement komt dat voor een ieder passend is.’