Waar staan we voor? Leidende principes bieden houvast
Steeds meer gemeenten en organisaties werken met leidende principes omdat ze meer richting en houvast willen. Movisie haalde ervaringen op bij de gemeenten Ede en Vlissingen en de organisaties Surplus West-Brabant en Werkplein Hart van West-Brabant. Hoe ga je met leidende principes aan de slag en welke uitdagingen kom je dan tegen? ‘Stel de leidende principes samen met alle niveaus in je organisatie op, zo zorg je ervoor dat ze breed gedragen worden.’
‘We kunnen nu duidelijker zeggen: dit gaan we wel en dat gaan we niet doen’, vertelt Ilona Vekemans van de gemeente Vlissingen als we haar spreken over de effecten van het werken met leidende principes. De aanleiding voor het ontwikkelen van leidende principes is vaak een bepaalde urgentie of noodzaak om dingen anders te doen, zoals een bezuinigings- of transformatieopdracht. Leidende principes helpen dan om bezuinigingsvoorstellen te toetsen, om concreet te maken volgens welke principes er gewerkt moet worden of om de dienstverlening te vernieuwen.
'De leidende principes vormen nu de kapstok voor de inrichting van het werk'
Suzanne de Jong, leidinggevende bij Surplus Welzijn West-Brabant, geeft aan dat zij de leidende principes van de gemeente Oosterhout in het uitvoeringsplan 2021 opgenomen hebben als leidraad voor vernieuwing van de dienstverlening. Zij wilden niet meer alleen doen wat ze altijd al deden. De leidende principes vormen nu de kapstok voor de inrichting van het werk. Bij Werkplein Hart voor West-Brabant speelde een grote organisatieverandering waardoor de hele organisatie op een andere manier moest gaan werken. Kim Chaigneau was hierbij betrokken als communicatieadviseur: ‘Gaandeweg dit proces bedachten we dat leidende principes ons kunnen helpen om onze cultuur te duiden: waar zijn we van, waar staan we voor?’
Wat zijn leidende principes?
Met verschillende praktijken maakten Movisie en NJI in 2020 de handreiking Leidende principes geven richting aan het sociaal domein. Hierin lees je wat leidende principes zijn én hoe je er zinvol mee werkt.
Samen maken
Alle geïnterviewden zijn het over een succesfactor eens: stel de leidende principes samen met alle niveaus binnen je organisatie op. Zo benut je de kennis en ervaring van zoveel mogelijk mensen. Door al die verschillende perspectieven zorg je ervoor dat de leidende principes breed gedragen worden. Brenda Bom, coördinator social return on investment bij Werkplein Hart van West-Brabant, voegt daaraan toe dat je er in de praktijk ook meteen mee aan de slag moet gaan.
Een duidelijk plan
Belangrijk is ook een stevige en enthousiaste trekker voor de ontwikkeling én het gebruik van leidende principes. In onze rondgang spreken we met bevlogen mensen die veelal vanaf dag één betrokken zijn bij de principes. Dat geldt natuurlijk niet voor iedereen in een organisatie. Hamvraag is dan ook hoe je ervoor zorgt dat andere - en zeker nieuwe - medewerkers de leidende principes er net zo vanzelfsprekend bij pakken. Ze verwerken in het inwerkprogramma voor nieuwe medewerkers is een eerste logische stap. Maar er is meer nodig. Het helpt als de trekker een helder beeld heeft waar leidende principes toe moeten leiden. Een duidelijk plan hoe je ze wilt gaan gebruiken en wat dat dan oplevert. ‘Ik zie leidende principes nog steeds als de vertaling van het wat naar het hoe, maar dan moet je de stip duidelijk hebben waar je naar toe wilt’, zegt Ilona Vekemans, beleidsadviseur Sociaal Domein bij de gemeente Vlissingen daarover. Om ze levend te houden, is het ook van belang de leidende principes regelmatig te evalueren en in gesprek te blijven over de betekenis.
'Leidende principes geven richting, maar alleen als je er met z'n allen achter blijft staan'
Steun en commitment
Dit is ook belangrijk om de broodnodige steun van managers, bestuurders of raadsleden op orde te krijgen. Bestuurlijk commitment is cruciaal en geeft gewicht. Kirsten van Steenbergen, afdelingsmanager Beleid Sociaal Domein bij de gemeente Ede, geeft aan dat die steun staat of valt met een goed implementatieplan waar de gemeenteraad en het college achter staan. Leidende principes kosten namelijk tijd en energie. Steun vanuit de raad en het college is belangrijk. Het gaat niet alleen om steun ‘op papier’, maar ook dat managers en bestuurders de principes ‘voorleven’ en laten zien in hun eigen handelen. Wethouder Jeroen Portier van de gemeente Vlissingen onderschrijft het belang hiervan. ‘Leidende principes geven richting. Maar alleen als je er met z’n allen achter blijft staan.’
Inbedden
Het valt op dat de vier praktijken de leidende principes veelal inbedden in lopende processen in hun organisatie. In veel organisaties is de werkdruk en het verloop hoog. Je moet voorkomen dat leidende principes als extra werk worden ervaren. Petra Varenkamp, adviseur beleidsimplementatie Wmo & Jeugd bij de gemeente Vlissingen, geeft aan dat het lastig blijkt om leidende principes consequent te gebruiken. Het is van belang de leidende principes consequent te integreren in het werk. Dit vraagt gericht werken aan het actief houden van de leidende principes.
Leidende principes kunnen een grotere beweging of doel juist ondersteunen, zoals een cultuurverandering of bezuinigingsopdracht. Laat leidende principes op verschillende plekken in de organisatie terugkomen: in een communicatietraining, intervisie, beleidskader of uitvoeringsprogramma. Zorg dat het niet teveel wordt voor medewerkers, maar dat alles in één heldere lijn staat. De gemeente Ede heeft de leidende principes al aardig ingebed in het gewone werk en neemt nieuwe medewerkers erin mee. ‘Bij de transformatie van het beleidskader heeft de gemeente Ede alle subsidieverordeningen, inkoopcontracten en voorwaarden laten aanpassen op de leidende principes en komen ze terug in alle subsidiegesprekken met partners’, licht Robin Rijntalder, afdelingsmanager Zorg Wmo, toe.
Laat zien wat het oplevert
Om ervoor te zorgen dat mensen met leidende principes gaan en blijven werken, helpt het om te laten zien wat dat oplevert en hoe leidende principes helpen in het dagelijkse werk. Uit de interviews komt naar voren dat leidende principes kunnen helpen bij:
-
Het concreet maken van beleidstaal en het creëren van een gedeelde taal. Zo bleek in de gemeente Vlissingen dat de beleidstaal niet altijd duidelijk was voor uitvoerend medewerkers. Door de leidende principes gezamenlijk uit te werken en te bespreken kregen deze concreter vorm.
-
Het toetsen van nieuwe voorstellen. Bij Werkplein Hart van West-Brabant was het leidende principe ‘we houden het helder en simpel’ een spiegel voor de werkgroep regelgeving.
-
Het vormgeven van het handelen. Bij Surplus Welzijn in Oosterhout is het jongerenwerk vanuit de principes ‘aanwezig in het dagelijks leven, normaliseren’ scherper geworden op wat ze doen, en waarom ze dat doen. Ze denken nu niet (meer) vanuit het organiseren van activiteiten, maar willen aansluiten bij de leefwereld van jongeren. Daarom zit het jongerenwerk nu op school, en is een podcast gestart.
-
Het maken van (bezuiniging)keuzes en het verhelderen van rollen en functies. In de gemeente Ede heeft het leidende principe ‘gemeente aan zet’ ervoor gezorgd dat de gemeente vanwege bezuinigingen het stellen van indicaties weer naar zich toegetrokken heeft om meer te kunnen sturen.
-
Het kunnen uitleggen van keuzes aan professionals en inwoners. De gemeente Vlissingen heeft een bezuinigingsopgave. Met het leidend principe dat de ‘inwoner aan zet is’ - zelf verantwoordelijk is voor diens eigen leven en een eigen bijdrage moet leveren – kan de medewerker, die eigenlijk de inwoner wil geven wat deze vraagt, uitleggen waarom deze keuze gemaakt wordt.
Tips uit de praktijk: hoe maak je leidende principes concreet?
-
Stel bij elk leidend principe de vragen: wat betekent dit principe voor 1) inwoners, 2) voor de samenwerking tussen collega’s, 3) voor de samenwerking met partners? Werkplein Hart voor West-Brabant kwam zo tot concretere principes.
-
Werk je leidende principes uit in hoofddoelen en subdoelen. Bekijk hoe de gemeente Ede dit deed: Beleidskader transformatie Sociaal Domein 2020
-
Laat de principes aansluiten op andere benaderingen/ processen die in je gemeente spelen. De gemeente Vlissingen werkt met Positieve gezondheid en dat sluit naadloos aan op de leidende principes. Daardoor werkt het heel goed. Zie: Infographic leidende principes Vlissingen
In gesprek blijven
Tot slot is het belangrijk om de leidende principes continu terug te laten komen. Niet alleen om ze onder de aandacht te brengen. Maar vooral omdat ze een manier zijn om betekenis en richting te geven aan het waartoe van een organisatie. De interpretatie van een leidend principe verschilt per persoon én verandert met de tijd. Houd leidende principes ook tegen het licht bij nieuwe ontwikkelingen: zijn het nog de meest relevante principes? Past het taalgebruik nog steeds? Blijf in gesprek over wat je onder de leidende principes verstaat, hoe je ze interpreteert en welk belang je eraan toekent.
