In een infographic heeft Movisie samengevat wat hierbij werkt. De infographic maakt deel uit van het dossier ‘Wat werkt bij samenlevingsopbouw’ dat begin april verschijnt. 

Tekst loopt door onder afbeelding.

Download de infographic

Wat werkt bij Samenlevingsopbouw

Samenlevingsopbouw is sinds een paar jaar aan een opmars bezig. Recent wees de WRR in haar rapport “Samenleven in verscheidenheid” (2020) op het belang van ‘opbouwwerk nieuwe stijl’. Uit het veld horen we dat er meer vacatures komen voor opbouwwerkers en dat er meer vraag is naar community building. Engbersen en collega’s (2021) spreken over de herontdekking van samenlevingsopbouw. Zij definiëren samenlevingsopbouw als: “het aansluiten bij, opsporen en mobiliseren van hulpbronnen en krachten in gemeenschappen (communities), waardoor bewoners zoveel mogelijk zaken met hún inzet en instemming realiseren. Samenlevingsopbouw heeft zowel een component van ‘zoveel mogelijk zelf doen als gemeenschap’, als een component van ‘meedenken en meebeslissen’, van participatie in processen van lokale democratie”.

'Samenlevingsopbouw en opbouwwerk zijn niet hetzelfde'

Samenlevingsopbouw ≠ opbouwwerk

Samenlevingsopbouw en opbouwwerk worden vaak met elkaar in verband gebracht, maar zijn niet hetzelfde. Opbouwwerk is een vorm van institutionele en professionele bemoeienis met samenlevingsopbouw (Spierts & Van der Sterren, 2000, p.120; Hofman, 2020). Opbouwwerkers zijn van oudsher de professionals die werken aan samenlevingsopbouw. Opbouwwerk is zowel een variant van het beroep sociaal werk, zoals in het meest recente beroepsprofiel van de BPSW (Koeter, 2022), als een zelfstandig beroep. Zo is er ook een apart beroepscompetentieprofiel voor opbouwwerkers (Gerrits & Vlaar, 2010). Maar naast opbouwwerkers zijn er veel andere professionals en andere partijen betrokken bij en bezig met samenlevingsopbouw, waaronder (actieve) inwoners zelf (Engbersen et al., 2021; Gerrits & Vlaar, 2010).

Wie zijn de samenlevingsopbouwers?

Anno 2024 zijn er tal van spelers die zich inzetten voor samenlevingsopbouw. Dat kan zowel vanuit formele kaders, als vanuit een informele setting. Bij formele kaders kan het gaan om samenlevingsopbouw vanuit een maatschappelijke organisatie of gemeente. Denk aan opbouwwerkers, buurtondersteuners, dorpsondersteuners, sociaal makelaars, gebiedscoördinatoren, wijkteammedewerkers, maar ook aan sociaal ondernemers, community librarians, kwartiermakers en wijkagenten. Vanuit informele settings gaat het vooral om actieve bewoners in bewonersgroepen, zelforganisaties of burgerinitiatieven, maar ook initiatieven vanuit bijvoorbeeld kerken of andere levensbeschouwelijke organisaties.

'De omstandigheden waaronder mensen leven zijn van belang voor de gemeenschapsvorming'

Wat werkt bij?

Het Wat werkt bij-dossier is voor al die hierboven genoemde samenlevingsopbouwers. Het doel van dit dossier is om alle spelers die op uitvoerend niveau betrokken zijn bij het werken aan samenlevingsopbouw te ondersteunen bij het werken aan samenlevingsopbouw. Met de kennis uit dit dossier willen we hen ondersteunen bij het vormgeven en onderbouwen van hun handelen in samenlevingsopbouwpraktijken en bij het laten zien van de meerwaarde van samenlevingsopbouw. We willen met deze kennis een weerwoord bieden bij de hooggespannen verwachtingen die er over samenlevingsopbouw bestaan. En bij de neiging om samenlevingsopbouw instrumenteel in te zetten bij het ‘fixen’ van maatschappelijke vraagstukken.

Wij focussen in dit dossier op de vraag: Wat werkt in samenlevingsopbouw gericht op gemeenschapsversterking en gemeenschapskracht? We denken dat samenlevingsopbouw niet veel verschilt van sociaal werk in het algemeen en dat er ook hier sprake is van een stabiel gedachtegoed; dat in de afgelopen decennia voldoende is ontwikkeld. Tot dit gedachtegoed behoort het bewustzijn dat samenlevingsopbouwers zich naast het mesoniveau (het niveau van de groep, gemeenschap, netwerk, straat, buurt) altijd moeten verhouden tot het microniveau (individu, huishouden, gezin) en het macroniveau (de bredere samenleving, organisatie, beleid en politiek). De omstandigheden waaronder mensen leven, zijn van belang voor de gemeenschapsvorming. Voor succesvol handelen moet de samenlevingsopbouwer alert zijn op deze omstandigheden, welke overal anders zijn. Dat vergt dus een voortdurende aanpassing van het handelen. Samenlevingsopbouw is ook een vakgebied waarvoor vanuit sociaal-maatschappelijke theorieën werkzame elementen zijn aan te wijzen die behulpzaam zijn om onder wisselende omstandigheden te werken aan samenlevingsopbouw.

‘Wat werkt bij samenlevingsopbouw’ verschijnt begin april 2024.