Een centraal element in de bijeenkomst vormde de opbrengst van een leertraject ervaringskennis- en ervaringsdeskundigheid in welzijn. Het leertraject is een initiatief van de Zorgalliantie* en uitgevoerd in samenwerking met Movisie. ‘De opdracht voor ons was om aan de slag te gaan met ervaringsdeskundigheid. Om het onderwerp uit te dragen, te ontwikkelen en te borgen.’ Dat zegt Natasja Janssen, projectleider inclusie projecten bij Mee Gelderse Poort en lid van de Zorgalliantie. Ze richtte met anderen het team inzet ervaringswerkers op. Dat team houdt zich onder meer bezig met kennisontwikkeling en kwartiermaken rond ervaringsdeskundigheid. ‘En we zijn een wegwijzer voor iedereen die ermee aan de slag gaat.’

Movisie-expert Daan de Bruijn die ook bij het leertraject betrokken was, licht de deelname van Movisie toe. ‘Ervaringsdeskundigheid én het benutten van ervaringskennis staan steeds meer op de radar en de agenda van Movisie. Ervaringskennis gaat ook steeds meer een gelijkwaardige rol vervullen ten opzichte van wetenschappelijke kennis, vakkennis en praktijkkennis. We willen praktijken en organisaties toerusten. We merken we dat er nog veel vragen leven bij organisaties en dat er ook nog veel fout gaat.’

Wat leverde het leertraject op?  

De praktijk is weerbarstig, organisaties lopen tegen beperkingen op die het moeilijk maken om op een ideale manier te werken met ervaringsdeskundigen.

• De kennis over begrippen en de praktische inzet van ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid schiet te kort. Investeer daarom in het duiden van deze begrippen. Neem de ruimte en de tijd om de praktische inzet samen met ervaringsdeskundigen verder te ontdekken.
• Bij sommige professionals leven nog erg instrumentele beelden over de inzet van ervaringsdeskundigen. Deze verkleinen de potentiële waarde van de inzet van ervaringsdeskundigen.
• De beelden die er leven in welzijnsorganisaties over de noodzaak van (opgeleide) ervaringsdeskundigen kunnen de inzet van ervaringsdeskundigen belemmeren.

Tips die daaruit voortvloeien

• Betrek alle lagen van de organisatie op de inhoud van het onderwerp, dat is cruciaal.
• Besteed veel aandacht aan het beeld over de manier waarop je ervaringsdeskundigen inzet en de manier waarop ervaringsdeskundigen van waarde zijn.
• Ondersteun de positie van de ervaringsdeskundige in de organisatie, die positie is namelijk kwetsbaar.
• Stel een implementatie- of verandertraject op. Je kunt dit niet zomaar gaan doen.
• Maak ruimte voor kwartiermaken. Bereid de organisatie goed voor op inzet, rol en waarde van ervaringsdeskundigen.
• Geef de ervaringsdeskundigen de ruimte om samen met de organisatie hun rol in te vullen.
• Ontwikkel nieuwe vormen van ervaringskennis door ervaringsdeskundigen direct te betrekken bij de vorming van nieuwe projecten en nieuwe ideeën.

Deelnemers aan het leertraject

Mirjam Broekmaat, manager bij Bindkracht 10, een brede welzijnsorganisatie en Quint van de Ven, sport- & cultuurcoach bij Stichting Welzijn Lingewaard (SWL), deden mee aan het leertraject. Zij brachten beiden naar voren wat voor hun de belangrijkste opbrengsten waren van het leertraject. En wat ze andere organisaties aanraden die met ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid willen gaan werken.

Van de Ven: ‘Laat het niet aanbod-gestuurd zijn. Er moet zeker sprake zijn van een vraag, een probleem of een uitdaging waarvoor je het nodig hebt. En dat je daarvoor met een visie op aan de slag gaat. Wil je het inzetten voor de praktijk of wil je beleid veranderen? Wil ik bewustwording of urgentie creëren? Welk kennisniveau is dan nodig, welke middelen heb ik daarvoor nodig? Ga niet zomaar aan de slag. En welke invloed heeft een ervaringsdeskundige. Probeer daar een zo concreet mogelijk antwoord op te formuleren.’

Denk goed na over hoe je iemand goed inbedt in de organisatie

Broekmaat: ‘Ik ben het daar erg mee eens. Verdiep je erin, wat het is. Een ervaringsdeskundige komt waarschijnlijk alleen of is in elk geval nieuw in de organisatie. Denk erover na over hoe je iemand goed inbedt in de organisatie. Hoe zorg je goed voor iemand? Aan welke overleggen neemt iemand deel? Je moet zorgen dat iemand zijn plek krijgt, letterlijk maar ook in rollen en taken.’

Opleiden: het meester-gezel principe

In de bijeenkomst kwam ook Chantal van Veldhuizen, teammanager van het team herstel bij Cordaan aan het woord. Zij werkt met ervaringsdeskundigen. Cordaan leidt hen op via het zogenoemde meester-gezel principe. Het gaat daarbij om oud-bewoners en oud-cliënten van Cordaan die tot ervaringsdeskundige worden opgeleid. Je zou kunnen zeggen een coaching on the job opleiding. Van Veldhuizen: ‘Ik heb zelf een externe opleiding gedaan. Als je dan klaar bent, denk je: en nu? Want de vraag is hoe ga je het vak uitvoeren? Presentie, een mooi begrip maar hoe doe je dat nu in de praktijk, hoe gaat dat in zijn werk? Mee kunnen lopen met een ervaren ervaringswerker die je de kneepjes van het vak aanleert, is dan belangrijk.’ Dat principe is door haar en collega’s uitgewerkt tot de meester-gezel opleiding bij Cordaan waar een ervaringswerkers één tot vier gezellen opleidt.

Natuurlijk, er zijn bij de hogeschool gecertificeerde opleidingen stelt Van Veldhuizen, bijvoorbeeld die van associate degree ervaringsdeskundigheid in zorg en welzijn. Maar niet iedereen die die volgt, houdt daarvan het tempo en de studielast vol. De coaching on the job opleiding meester-gezel als die bij Cordaan is voor hen een prima alternatief. Niet in de laatste plaats omdat de studiebelasting meer is te doseren. ‘Je hebt meer de regie over je eigen traject.’

De meester-gezel opleiding van Cordaan leidt in principe tot een betaalde functie maar betrokkenen kunnen daar zelf in kiezen. ‘Sommigen kiezen er voor om als vrijwilliger te blijven werken.’ Volgens Van Veldhuizen is het belangrijk om in de opleiding veel aandacht te besteden aan de vraag: wat is herstel en hoe sluit je aan bij iemand rond herstel? En te blijven reflecteren op wat het werk van ervaringsdeskundige inhoudt. Als andere organisaties dit ook op deze manier willen gaan opleiden, wat is er dan nodig? Van Veldhuizen: ‘Vrije ruimte om organisch te kunnen werken, is in elk geval een voorwaarde.’

*De Zorgalliantie is een vraaggestuurd kennis- en leernetwerk van organisaties op het gebied van wonen, welzijn, zorg en onderwijs, ondersteund door de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Het netwerk heeft als doel om de professionaliteit, het innovatie- en samenwerkingsvermogen van de deelnemers uit de praktijk en het onderwijs te bevorderen. Dit doen ze in Krachtige Leerkringen. Ze betrekken daarin inwoners, professionals, organisaties, gemeenten, studenten, onderzoekers en docenten.