In het GALA staat de verbinding met de Lokale Inclusie Agenda (LIA) expliciet benoemd. Deze agenda beschrijft hoe de gemeente, samen met ervaringsdeskundigen, gaat werken aan de uitvoering van het VN-verdrag Handicap. De opdracht: samen met (ervaringsdeskundige) inwoners werken aan een inclusieve samenleving waarin iedereen kan meedoen. Het uitgangspunt ‘Niks over ons zonder ons’ geldt ook voor de onderwerpen die in het GALA spelen. Van het vormgeven van beleid tot het tijdig bijsturen door gebruik te maken van ervaringskennis in de monitoring. De impact van preventie, de sociale basis en de aanpak van gezondheid is het grootst wanneer je put uit drie soorten kennis: wetenschappelijke, praktijk- en ervaringskennis.

Tekst door Wilco Kruijswijk

De brug naar de leefwereld

Een ervaringsdeskundige is iemand die op basis van persoonlijke en collectieve ervaringskennis in staat is deze kennis, in welke vorm dan ook, door te geven aan anderen. De afbeelding hiernaast laat in drie stappen zien hoe iemand ervaringsdeskundige wordt:

1. Aan de basis staat de eigen ervaring met een beperking of een ontwrichtende gebeurtenis in het leven én het hervinden van een nieuw evenwicht. Deze ervaring is een persoonlijke beleving van iemand, uniek en subjectief.
2. Door reflectie en analyse, het betrekken van ervaringen van anderen en het benutten van andere bronnen van kennis ontstaat ervaringskennis. Deze kennis is minder subjectief, omdat je meer bronnen en verhalen combineert.
3. Met het aanleren van vaardigheden om dit professioneel in te zetten spreken we van ervaringsdeskundigheid. Dit vereist een specifieke vorming, cursus of opleiding.

Vijf rollen

Ervaringsdeskundigen zijn unieke bruggenbouwers: door hun collectieve ervaringskennis hebben zij helder inzicht in de leefwereld en door hun ervaringsdeskundigheid weten zij dit over te dragen naar de systeemwereld. In Kwartiermaken voor ervaringsdeskundigen worden vijf rollen van ervaringsdeskundigen onderscheiden:

1. Ondersteuner, begeleider, maatje, coach

Juist omdat de ervaringsdeskundige kan aanvoelen wat er omgaat in mensen met soortgelijke ervaringen is hij of zij van grote waarde. De ervaringsdeskundige stelt andere vragen en kan mensen die iets soortgelijks meegemaakt hebben inspireren.

2. Beleidsbeïnvloeder

Vanwege de specifieke kennis en ervaring van de ervaringsdeskundige helpt zijn of haar inbreng het beleid beter aan te laten sluiten bij de behoeften van de doelgroep.

3. Deskundigheidsbevorderaar

Ervaringsdeskundigen zijn ook uitermate geschikt om kennis en ervaring over te dragen op beroepskrachten in zorg en welzijn of aan beleidsadviseurs.

4. Onderzoeker

Met hun bijdrage zorgen ervaringsdeskundigen dat onderzoeken echt gaan over vragen die relevant zijn voor mensen in de kwetsbare posities. Lees meer over het belang en de waarde van ervaringsdeskundigheid in het onderzoek Ervaringswerk in het sociaal domein.

5. Initiator van vernieuwing

Ervaringsdeskundigen signaleren tekortkomingen in de systeemwereld of ontwikkelen alternatieven vanuit de leefwereld.

Kwartiermaken

Om ervaringsdeskundigheid een solide plek te geven in het sociaal domein en in de gemeentelijke organisatie zijn er drie fasen waar in gezamenlijkheid aan gewerkt moet worden. In de publicatie Kwartiermaken voor ervaringsdeskundigen worden deze drie fasen verder uitgewerkt:

Fase 1: Creëer een veranderklimaat

Organiseer interactieve voorlichtingsbijeenkomsten, maak eventuele interne weerstanden bespreekbaar en los ze op, werk aan een gemeenschappelijke visie en maak een helder plan. Vragen die in deze fase besproken moeten worden zijn: Waarom is het werk van ervaringsdeskundigen van belang? Hoe kan de samenwerking met ervaringsdeskundigen concreet vorm krijgen?

Fase 2: Betrekken en toerusten van de organisatie

Begin met het communiceren van de visie. Zorg voor duidelijke arbeidsvoorwaarden met een heldere functieomschrijving, een passend salaris en ontwikkelmogelijkheden voor ervaringsdeskundigen, zodat zij een duidelijke plek in de organisatie hebben. Werk samen aan een gemeenschappelijke taal, zodat de taal van de leef- en systeemwereld elkaar bereikt. Volg een training over het werken met en begrijpen van ervaringsdeskundigheid. En maak gebruik van de kennisinfrastructuur waar de collectieve ervaringskennis verzameld wordt.

Fase 3: Volhouden en borgen

Zorg voor regelmatige reflectie of themabijeenkomsten om te bespreken wat goed gaat en of er knelpunten zijn. Communiceer ook regelmatig over ervaringsdeskundigheid: nieuws, successen en inzichten. Zodat iedereen het thema op het netvlies blijft houden.

Aan de slag in jouw gemeente

Samen aan de slag met ervaringen, ervaringskennis en -deskundigheid in beleid vraagt om een omslag in denken en doen. Deze vier stappen helpen daarbij:

1. Verzamel ervaringen

Dit vraagt durf, creativiteit en tijd. Benut verschillende (creatieve) methoden, maar ook (informele) locaties. Mensen met een verstandelijke beperking, ouderen met een migratieachtergrond of jongeren met psychische problematiek: elke groep vraagt weer net om een andere benadering. Betrek cliëntenorganisaties, scholen, wijkcentra, de doelgroep zelf en wijkteams voor de werving van mensen.

2. Vertaal ervaringen

Hoe kom je voorbij de anekdotes en incidenten? Door de ervaringen te bundelen en te zien welke ervaringen vaker voorkomen. En ook door ervaringsdeskundigen te bevragen. Stel jezelf steeds weer de vraag: Wat leren we van dit verhaal?

3. Pas beleid en uitvoering aan

Bedenk waar veranderingen doorgevoerd moeten worden en neem de regierol, juist ook waar andere partijen aan zet zijn.

4. Evalueer en koppel terug

Laat weten wat er met de ervaringen gedaan is en ook of er iets verbeterd is. Vooral de terugkoppeling wordt nog weleens vergeten. Pak dat ook hier, net als bij het verzamelen, met lef en creativiteit aan.

Heb je vragen over het GALA en het maken van beleid rondom de sociale basis? Neem dan contact op met Roos Scherpenzeel (r.scherpenzeel@movisie.nl).