Wat is de sociale basis precies?
Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)
Tegenwoordig kun je niet meer om het begrip ‘sociale basis’ heen. Het duikt overal op: in de media en in allerlei beleidsstukken van maatschappelijke organisaties en overheden. Ook in het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) komt de term naar voren. Het versterken van de sociale basis is namelijk één van de subdoelen én een actiepunt van gemeenten. Het draagt bij aan het hoofddoel van het GALA om een gezonde generatie te kunnen laten opgroeien. Maar wat is de sociale basis nou precies? We leggen het uit.
De sociale basis is een vrij nieuw begrip dat nog volop in ontwikkeling is. Sommige gemeenten hebben er al een eigen invulling aan gegeven. Anderen zijn er nog naar op zoek. Het Gezond en Actief Leven Akkoord omschrijft het begrip als volgt:
‘De sociale basis betekent: vrij toegankelijke formele en informele activiteiten en voorzieningen gericht op het elkaar ontmoeten en ondersteunen, ontplooien en ontspannen die zorgen dat mensen kunnen samenleven en meedoen. Het versterken van de sociale basis gaat over het omzien naar elkaar in de wijken, buurten en dorpen. Maar ook over het autonoom kunnen leiden van het leven met eigen regie en een netwerk vanuit die basis.’
In de Kamerbrief Aanpak Sociale Basis van demissionair staatssecretaris Van Ooijen wordt de sociale basis weer anders omschreven. Kortom: verschillende landelijke en lokale partijen denken nog hard na over de precieze omschrijving.
Tekst gaat door onder de video.
* Het gaat bij de institutionele sfeer niet alleen om gebouwen. Het gaat ook om organisaties, zoals vrijwilligerssteunpunten en welzijnsorganisaties.
Dit gaat het over de plekken (gebouwen) en organisaties waarin mensen samenkomen. Denk aan de bibliotheek of een buurthuis. Maar het gaat ook om de formele voorzieningen zoals een vrijwilligerssteunpunt of een welzijnsorganisatie. De rol voor de lokale overheid is om te zorgen dat deze instituties bereikbaar en beschikbaar zijn van mensen, bijvoorbeeld door het verstrekken van subsidies.
Werkdefinitie
Het begrip sociale basis kent geen eenduidige definitie. Om in het kader van het GALA aan de slag te kunnen met de sociale basis, kan het handig zijn om een werkdefinitie te hebben die aansluit bij gangbare omschrijvingen. De volgende definitie is daarvoor goed bruikbaar:
Het geheel van informele sociale verbanden (buurten, groepen, verenigingen, netwerken, gezinnen) aangevuld en ondersteund vanuit de lokale overheid, organisaties, diensten en voorzieningen, die het mogelijk maakt dat inwoners de mogelijkheden hebben om te participeren in sociale relaties op een manier die hun welzijn, capaciteiten en individueel potentieel verbetert (Sterke beleidsinterventies, sterke sociale basis).
Meer lezen over wat het GALA is en wat Movisie hierin voor jou kan betekenen? Lees dan het artikel Wat is GALA en wat doet Movisie?
Intrinsieke en instrumentele waarde
Als je aan de slag gaat met de versterking of de invulling van de sociale basis, helpt het om je te beseffen hoe je zelf bewust of onbewust naar de waarde ervan kijkt. Zie je vooral de waarde van de sociale basis op zichzelf? Of benader je deze meer als middel of instrument om maatschappelijke problemen aan te pakken? De ene benadering is niet beter dan de andere. Vaak komen ze beiden terug in beleid of in je eigen visie. Het gaat erom dat je bewuste keuzes maakt. Wel is het goed om te waken voor een te eenzijdige instrumentele benadering: de sociale basis mag en kan niet worden gezien als ‘makkelijke oplossing’ voor de vele uitdagingen in het sociaal domein.
Het is niet alleen belangrijk om zelf bewust te zijn van de verschillende kanten, maar ook om dit met je (maatschappelijke) partners te bespreken. Hiermee voorkom je dat je in de praktijk langs elkaar heen praat en er onbegrip ontstaat. En in gesprekken met inwoners is het goed om hier ook open over te zijn.
Drie sferen van de sociale basis
We onderscheiden drie verschillende sferen in de sociale basis.
Persoonlijke sociale basis
Dit gaat over de inwoner en het netwerk van die persoon, en in hoeverre dat netwerk diegene kan ondersteunen en opvangen. De rol van de lokale overheid wordt hierin geschetst op het op orde hebben van basisvoorzieningen zoals wonen of onderwijs.
Gemeenschappelijke sociale basis
Dit gaat over formele en informele gemeenschappen waar individuen zich in bevinden. Denk aan (sport)clubs of verenigingen, maar ook aan een gemeenschap in de buurt. Vrijwillige inzet van individuen voor organisaties of in gemeenschappen hoort hier ook bij. De rol voor de lokale overheid is het stimuleren en faciliteren van deelname aan dit soort gemeenschappen.
Institutionele sociale basis
Dit gaat het over de plekken (gebouwen) en organisaties waarin mensen samenkomen. Denk aan de bibliotheek of een buurthuis. Maar het gaat ook om de formele voorzieningen zoals een vrijwilligerssteunpunt of een welzijnsorganisatie. De rol voor de lokale overheid is om te zorgen dat deze instituties bereikbaar en beschikbaar zijn van mensen, bijvoorbeeld door het verstrekken van subsidies.
De verschillende sferen en de samenhang wordt ook verduidelijkt in de onderstaande figuur. Meer informatie lees je in deze handreiking.
Waar te beginnen?
We horen vaak de vraag: waar moet ik beginnen als ik de sociale basis wil versterken? Een goed startpunt is om te kijken hoe het er in de gemeente voor staat met de vier pijlers van sociale kwaliteit. Het gaat in de sociale basis namelijk in de kern over de sociale kwaliteit van leven van mensen. Om te komen tot een sterke sociale basis is het dus belangrijk om te investeren in de vier pijlers van sociale kwaliteit. En die samen met bewoners en professionals te versterken.
1. Sociaal economische zekerheid
Mensen zijn voorzien in hun basisbehoeften. Ze hebben een inkomen, een dak boven hun hoofd en zijn gezond en veilig.
2. Sociale inclusie
Mechanismen van uitsluiting worden tegengegaan en activiteiten, netwerken en voorzieningen zijn op en toegankelijk voor iedereen.
3. Sociale cohesie
Er is sprake van samenhang en verbondenheid vanuit gedeelde normen en waarden.
4. Sociale empowerment
Mensen kunnen invloed uitoefenen op hun eigen situatie.
In de publicatie Sterke beleidsinterventies, sterke sociale basis vind je een uitgebreide toelichting op deze pijlers en de uitwerking ervan.
Als je aan de slag gaat met het versterken van de sociale basis en het maken van een beleidsvisie – voor gemeenten één van de acties uit het GALA – denk dan aan het volgende:
- Is er al een definitie van waaruit wordt gewerkt in jouw gemeente?
- Vanuit welke aanname (instrumenteel, de intrinsieke waarde of beiden) wordt er gewerkt?
- Wat weet je al over de sociale basis in jouw gemeente en de verschillende wijken? Wat zeggen de feiten en cijfers over wat nodig is?
- Betrek je je netwerk van stakeholders voldoende? Ben je vooral zelf aan de slag of is er (al) een netwerk? Als je aan de slag wilt met het netwerk of samenwerking kunnen de vijf condities voor samenwerking helpen: Vijf condities Kaats & Opheij voor succesvolle samenwerking.
- Als aan de slag wilt met (het versterken van) de sociale basis raden we je aan om dit te doen vanuit het begrip sociale kwaliteit. In de publicatie Sterke beleidsinterventies, sterke sociale basis vind je een uitwerking hiervan.
- Als je met collega’s, je netwerk en inwoners het gesprek over de sociale basis en welke ingrediënten daarbij horen aan wilt gaan, kan je het Gespreksmodel Sociale Basis gebruiken. Binnenkort wordt een bijbehorend spel gepubliceerd.
- Wil je je meer verdiepen in monitoring, cijfers en kwaliteit in de sociale basis? Dan zijn dit relevante stukken:
