In het GALA worden verschillende thema’s en akkoorden aan elkaar verbonden. Met als doel een integrale visie en aanpak op die thema’s die bijdragen op het gebied van preventie, gezondheid en een stevige sociale basis. Het akkoord stelt op de verschillende thema’s doelen en daar hangen acties aan voor gemeenten, ministerie van VWS en zorgverzekeraars. De uit te voeren acties worden gefinancierd vanuit de zogeheten Brede Specifieke Uitkering (SPUK) regeling. Begrijp je het nog? In dit artikel nemen we je mee in de wirwar dat het GALA heet én verleggen we de focus naar het versterken van de sociale basis.

Tekst gaat door onder de video.

De gedachte achter het GALA

Om het GALA goed te begrijpen is het belangrijk de gedachte achter het opstellen van dit veelomvattende akkoord te weten. Bij het GALA staat een gezonde leefwereld en een beweging naar de voorkant centraal; alle afspraken uit GALA zouden daaraan moeten bijdragen. Met de ‘voorkant’ wordt bedoeld dat beleid, en uitvoering, beter moeten aansluiten bij de leefwereld van inwoners én dat de nadruk op preventie moet komen.

Om een gezond en actief leven voor iedereen mogelijk en toegankelijk te maken, moeten alle gemeenten, zorgverzekeraars, rijksoverheden en andere partijen domeinoverstijgend en samenhangend (gaan) samenwerken. Het leven van mensen is tenslotte complex en beperkt zich niet tot één domein. Waar beleid nu soms kunstmatig verdeeld is in bijvoorbeeld ruimtelijk en sociaal beleid, laat de realiteit zien dat bijvoorbeeld een groene leefomgeving (ruimtelijk domein) bijdraagt aan psychisch welbevinden (sociaal domein). Om tot een gezonde leefwereld te komen, is het nodig om domeinoverstijgend te denken én te doen.

Uit welke akkoorden en beleidsstukken bestaat het GALA?

Het GALA is afgesproken om een integraal en domeinoverstijgend beleid te voeren om gezondheid van inwoners te versterken. Daarom bouwt het voort op een aantal nota’s en akkoorden, met daarin verschillende thema’s zoals mentale gezondheid of vitaal ouder worden. Onderstaand figuur geeft een overzicht van de samenhang.

Bron: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

In het figuur is ook te zien dat de middelen om de doelen uit het GALA te realiseren uit de Brede SPUK komen. De Brede SPUK-regeling is in het leven geroepen voor gemeenten om verschillende afspraken te kunnen uitvoeren. Deze afspraken komen niet alleen uit het GALA, maar ook uit het Hoofdlijnen Sportakkoord II en het Preventieakkoord. Zoals je in het figuur kunt zien zijn dat twee andere akkoorden waar het GALA mee samenhangt. De Brede SPUK is weer ingedeeld in verschillende hoofdthema’s waarop geld kon worden aangevraagd: Sport en Bewegen, Gezondheid en Sociale basis en ondersteunende onderdelen (zoals het versterken van de kennisfunctie van de GGD’en of de coördinatie van de regionale aanpak preventie).

Verschillende subdoelen binnen het GALA

Het hoofddoel van het GALA is om ‘een gezonde generatie in 2040’ te hebben bereikt. Maar deze doelstelling is niet concreet genoeg om mee te werken. Daarom zijn er zeven subdoelen geformuleerd:

A.    Terugdringen van gezondheidsachterstanden

Dit doel wordt gesteld om kansenongelijkheid op het gebied van leefstijl en gezondheid te verminderen, om zo de levensverwachting en het aantal jaren in goede (ervaren) gezondheid voor mensen met een lage sociaal economische positie te verhogen. Onder dit doel valt ook het actieprogramma Kansrijke Start.

B.    Een gezonde fysieke leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten

Binnen dit doel vallen alle aspecten van de fysieke leefomgeving: van bereikbaarheid tot voorzieningen, van klimaatadaptatie tot ruimte voor ontmoetingen en van gezonde keuzes in de supermarkt tot schone lucht. Het doel is dat de leefomgeving van mensen gezonder wordt en uitnodigt om gezonde keuzes te maken. Ook moet gezondheid in brede zin in de omgevingsplannen terechtkomen. Hier ligt ook een relatie met het Programma WOZO.

C.    Het versterken van (de verbinding met) de sociale basis

Hierin gaat het om het goed aansluiten bij de leefwereld van mensen en ondersteuning daarop aan te passen, om zo preventief te kunnen werken. Los van deze instrumentele insteek gaat het versterken van de sociale basis ook over de gemeenschap en sociale samenhang in steden, dorpen en wijken.

D.    Een gezonde leefstijl

Hierin gelden de doelen uit het Nationale Preventieakkoord, waar het GALA uitvoering aan geeft. Het gaat in grote lijnen om een rookvrije generatie in 2040, het terugdringen van overgewicht, stimuleren van een gezond voedingspatroon en gewicht, het behalen van beweeglijnen voor inwoners, het inzetten van een daling van alcoholgebruik, verspreiden van kennis bij inwoners over risico’s van overmatig drankgebruik én het 100 procent naleven van de 18+ leeftijdsgrens van alcohol.

E.    Versterking van de mentale weerbaarheid en mentale gezondheid

Hierbij gaat het om het versterken van de mentale gezondheid en het streven naar een maatschappij waar iedereen mee kan blijven doen. Ook gaat het om de maatschappelijke kosten, en sociale impact, van mentale gezondheidsklachten te verminderen.

F.    Vitaal ouder worden

In het licht van toenemende vergrijzing is het noodzaak om ouderen fysiek, mentaal en sociaal gezond oud te laten worden. Zo kunnen zij langer in goede gezondheid leven met regie over hun eigen leven. Dit subdoel linkt aan het Programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) en de Nationale dementiestrategie.

G.    Domeinoverstijgende inzet vanuit een regionale preventie-infrastructuur

Hierin gaat het om domeinoverstijgende samenwerking op regionaal niveau (zorgverzekeraars, gemeenten, zorgdomein). Het gaat om het opzetten van een structuur voor regionale preventie, en het inrichten van ketenaanpakken over domeinen heen (Zvw, Wpg, Wmo en Jeugdwet). Het GALA geeft verdere uitwerking aan de afspraken uit het Integraal Zorgakkoord (IZA).

Als gemeente aan de slag met versterken van de sociale basis

Een van de subdoelen uit het GALA is het versterken van de sociale basis. In het versterken van de sociale basis gaat het om het aansluiten bij de leefwereld van inwoners, en ondersteuning hierop aan te laten sluiten. Een sterke sociale basis is niet alleen maar ingezet vanuit de gemeente, samenwerkingen tussen organisaties of beleid. De sociale basis heeft ook waarde in zichzelf: sterke sociale gemeenschappen en lokale sociale samenhang. Denk bijvoorbeeld aan buurtinitiatieven of de rol van cultuur. Dit zorgt ervoor dat mensen zich verbonden voelen, netwerken worden versterkt, mensen vanuit hun eigen regie kunnen leven en elkaar op laagdrempelige manieren kunnen helpen.

Movisie ondersteunt gemeenten met kennis over het versterken van de sociale basis

Net als bij de andere subdoelen liggen er concrete acties voor gemeenten en het ministerie van VWS onder het thema ‘versterken van de sociale basis’. Deze geven verder invulling aan hoe de doelen bereikt moeten worden. Movisie biedt ondersteuning op de doelen die gesteld worden vanuit het versterken van de sociale basis. Elk van deze doelen heeft een eigen themadossier op de website die verdere informatie biedt op het actiepunt. De actiepunten ‘versterken van de sociale basis’ voor gemeenten in het GALA zijn:

1. Gemeenten versterken nog nadrukkelijker de inzet van de sociale basis en de algemene voorzieningen als passende laagdrempelige maatschappelijke ondersteuning.
    
2. Elke gemeente heeft uiterlijk in 2024 een beleidsvisie op de sociale basis, met aandacht voor gebiedsgerichte uitvoering. Hierin komen in ieder geval de volgende thema’s aan de orde: sociale samenhang of samenlevingsopbouw, mantelzorg, tegengaan van eenzaamheid, inzet en ondersteuning van vrijwilligerswerk en professionals in het sociaal domein. Deze thema’s worden binnen de voorwaarden voor toekenning van de middelen verbonden aan de lokale context en de leefomgeving.
    
3. Gemeenten gaan in de periode 2023-2026 mantelzorgers extra ondersteunen bij het uitvoeren van hun zorgtaken. Dit kan bijvoorbeeld door het verbeteren van de toegang tot regelingen en ondersteuningsvormen. Dit kan ook door het versterken van het steunpunt mantelzorg en het toegankelijker maken van informatie en advies. In het plan van aanpak dat gemeenten in moeten dienen voor de aanvraag van de Brede SPUK wordt dit per gemeente concreet uitgewerkt.
    
4. Gemeenten werken aan het versterken en doorontwikkelen van hun respijtzorgaanbod om in samenspraak met de mantelzorgers in de periode 2023-2026 het respijtzorgaanbod beter aan te laten sluiten op de vraag en behoefte van mantelzorgers. In het plan van aanpak dat gemeenten in moeten dienen voor de aanvraag van de Brede SPUK wordt dit concreet uitgewerkt.
    
5. Gemeenten gaan in regionaal verband via de samenwerkingsagenda actief de dialoog aan met zorgverzekeraars en zorgkantoren over een domeinoverstijgend aanbod van zwaardere vormen van respijtzorg om waar passend een aantal pilots te kunnen starten. De resultaten van deze pilots worden benut voor verder beleid.
    
6. Gemeenten zetten in op een lokale aanpak eenzaamheid langs de vijf pijlers: bestuurlijk commitment, een sterk netwerk creëren, mensen met gevoelens van eenzaamheid zelf betrekken, aan een duurzame aanpak werken en monitoring en evaluatie organiseren.