Bestaande hulp en zorg zijn niet altijd passend of gericht op de situatie van de hulpvrager. Het is daarom nodig om aan te sluiten bij wat inwoners nodig hebben en zelf al doen. De gedachte is om dat vanuit nabijheid, de menselijke maat en in samenspraak te doen. Of het nu gaat over het versterken van burenhulp, mantelzorg of vrijwillige inzet of om het terugdringen van eenzaamheid, steeds ligt het antwoord in het bekende gezegde: ‘alleen ga je sneller, samen kom je verder.’ De doelen van het GALA bereik je beter door samen te werken met inwoners.

Zeven vormen van inwonerbetrokkenheid

Inwonerbetrokkenheid is een proces waarin inwoners actief deelnemen aan beleidsvorming en -uitvoering, evaluatie en (soms) besluitvorming. Er zijn zeven verschillende vormen van betrokkenheid te onderscheiden, oplopend in de invloed die inwoners hebben.

Helemaal onderaan de ladder hebben inwoners geen enkele invloed en communiceert de gemeente ook niet met hen. Bij de meeste beleidsopgaven past deze trede eigenlijk niet meer. Op de tweede trede is er sprake van eenzijdige communicatie vanuit de gemeente. Inwoners hebben geen invloed, maar worden wel op de hoogte gebracht. Bijvoorbeeld wanneer de gemeente inwoners informeert over wijzigingen in wet- en regelgeving die voor hen van belang is, zoals een aanpassing in de eigen bijdrage huishoudelijke hulp.

Vanaf trede drie wordt de communicatie tweezijdig. Bij ‘adviseur eindspraak’ is er al een kant-en-klaar plan en mogen inwoners hierop reflecteren en adviseren. Dit gebeurt wel bij onderwerpen als de opvang van drugsverslaafden of vluchtelingen. De locatie is in de meeste gevallen al vastgelegd door de gemeente en inwoners hebben tot op zekere hoogte inspraak op  de verdere uitvoering. Bij ‘adviseur beginspraak’ worden inwoners al in een vroeger stadium betrokken en kunnen zij advies geven over vorm en inhoud. Dit kan bijvoorbeeld gaan om het meedenken over een aanpak voor ‘de gezonde wijk’.

Vanaf trede vijf krijgen inwoners ook beslissingsmacht. Als ‘medebeslisser’ worden kaders vanuit de gemeente aangeboden en mogen inwoners binnen die kaders beslissen. Een buurtbudget is hier een mooi voorbeeld van. De gemeente bepaalt de kaders, inwoners bepalen hoe de middelen binnen die kaders benut worden. Als ‘samenwerkingspartner’ gaat het om een gelijkwaardige samenwerking en beslissen de gemeente en inwoners samen. Op de zevende en hoogste trede ligt de beslissingsmacht niet meer bij de gemeente, maar bij de inwoners. Bij de laatste twee stappen zijn buurthulp-initiatieven of zorgcoöperaties passende voorbeelden.

Aan de slag met vijf concrete vragen

Elke situatie vraagt om een passende vorm van inwonersbetrokkenheid. Het is niet per definitie dat de hoogste trede van de ladder altijd de beste is. De Leidraad Burgerbetrokkenheid biedt met vijf vragen een concreet kader om direct aan de slag te gaan en de juiste benadering te kiezen.

1. Wat beoogt u?

De eerste stap begint bij een visie. Waarom wil de gemeente haar inwoners betrekken en waarom zouden de inwoners ook betrokken willen zijn? Dit kan variëren van het voldoen aan de minimale wettelijke eisen tot het verbeteren van de kwaliteit van beleid en uitvoering. Het boek Verdraaide organisaties is een bron van inspiratie bij deze vraag.

2. Waar start u het proces?

Bij het vormgeven van inwonerbetrokkenheid kan de gemeente de vorm maken (top down) of het initiatief bij de inwoners leggen (bottom-up). Maak ook een keuze in welke mate je aansluit bij bestaande structuren of juist een nieuwe structuur ontwerpt.

3. Welke inbreng is nodig?

In de derde stap staat centraal op welke onderwerpen er input nodig is van wie. Dit kan ook gaan over het benutten van ervaringskennis en -deskundigheid.

4. Wie doet wat?

Gemeente en inwoners spelen verschillende rollen bij het inrichten van de inwonerbetrokkenheid. In welke mate en wanneer worden inwoners betrokken? Wat faciliteert de gemeente en wat vraagt dit van de gemeentelijke organisatie? De zeven vormen van inwonerbetrokkenheid en de daarbij horende bestuursstijl helpen hierbij als inspiratie. Een mooi voorbeeld is de G1000, een aanpak om in een Burgerberaad gezamenlijk beslissingen te maken over een belangrijk onderwerp.

5. Welke vorm past?

Moet de structuur van de inwonerbetrokkenheid flexibel of juist vast zijn? Is het contact met de inwoners direct of indirect? En op welke schaal worden inwoners betrokken? Op wijk, lokaal of regionaal niveau?

Heb je vragen over het GALA en het maken van beleid rondom de sociale basis? Neem dan contact op met Roos Scherpenzeel (r.scherpenzeel@movisie.nl).